Aung San Suu Kyi bij Gerechtshof, 'We kunnen weinig berouw verwachten'

• Annemarie Kas

  correspondent Zuidoost-Azië

Het is een unicum, wat Aung San Suu Kyi vandaag gaat doen. Als leider van de burgerregering van Myanmar verdedigt zij haar land in de genocidezaak over de Rohingya. Ze komt aan het woord in het Vredespaleis in Den Haag, waar de zaak dient. Het Afrikaanse land Gambia spande de zaak tegen Myanmar aan bij het Internationaal Gerechtshof.

Suu Kyi is sinds de gewelddadigheden van het Myanmarese leger tegen de Rohingya-moslims in de zomer van 2017 in de internationale gemeenschap van haar voetstuk gevallen. Ze ligt onder vuur omdat ze niets zou hebben gedaan om de misdaden tegen te houden.

Het gaat volgens onderzoekers van de Verenigde Naties om brandstichting, moord en verkrachting op grote schaal. Suu Kyi heeft de grove misdaden, de VN sprak van 'genocidale intenties', altijd ontkend.

Suu Kyi stond, vooral in de westerse wereld, altijd bekend als voorvechter van democratie en mensenrechten. Daar ontving ze ook allerlei prijzen voor. De bekendste is de Nobelprijs voor de Vrede, die kreeg ze in 1991. Dat was tijdens haar jaren in huisarrest. Als oppositiepoliticus vocht ze toen tegen het militaire regime dat al tientallen jaren aan de macht was in Myanmar.

Suu Kyi als verdediger mensenrechten?

Dat verheven, edelmoedige beeld dat in het Westen van haar bestond, klopte nooit helemaal. Suu Kyi had ten onrechte een soort cultstatus gekregen, stellen kenners van Myanmar vast. Zelf heeft ze ook geprobeerd om dat beeld bij te stellen. Zo zei ze herhaaldelijk in interviews dat ze een politiek leider is en geen "verdediger van mensenrechten of humanitair hulpverlener".

In 2015 won haar partij, de Nationale Liga voor Democratie, de verkiezingen en veel westerse landen zagen dat als het moment waarop de democratie in Myanmar echt van de grond zou komen. De Europese Unie en de Verenigde Staten hieven hun sancties tegen Myanmar snel op.

Maar in de werkelijkheid hield het leger veel macht. De militairen hebben nog steeds zeggenschap over drie cruciale ministeries: die van Defensie, Binnenlandse Zaken en Grenszaken. Precies die departementen, en dan vooral Defensie, dragen de verantwoordelijkheid voor het geweld tegen de Rohingya-minderheid. Het leger heeft Suu Kyi niet om toestemming hoeven vragen om gewelddadig op treden.

Leger nog altijd machtig

Suu Kyi beloofde in verkiezingstijd dat ze de democratie verder zou ontwikkelen, maar daar is sinds 2016 nog weinig van terecht gekomen, mede doordat het leger nog zoveel te zeggen heeft. Zo heeft het leger ook nog een kwart van de zetels in het parlement. Praktisch gezien betekent dat zij het vetorecht hebben op aanpassingen van de grondwet.

De politieke steun van het leger zou zelfs één van de redenen zijn geweest dat Suu Kyi er voor heeft gekozen om Myanmar nu persoonlijk in Den Haag te komen verdedigen. Volgend jaar houdt Myanmar verkiezingen en als ze er nog wetswijzigingen doorheen wil krijgen, heeft ze hun steun nodig. Bijvoorbeeld voor de aanpassing van de wet die er nu nog voor zorgt dat zij officieel geen president kan zijn. Ze heeft namelijk kinderen van Britse nationaliteit en de wet staat niet toe dat Myanmarezen met buitenlandse familie president worden. Daarom is ze alleen de facto leider van de burgerregering en minister van Buitenlandse Zaken.

Wat de zaak van de Rohingya betreft is niet de verwachting dat Aung San Suu Kyi berouw zal tonen. Ze heeft altijd dezelfde lijn aangehouden als de legertop: de Rohingya-moslims noemt ze Bengali, daarmee wil ze zeggen dat het migranten uit Bangladesh zouden zijn. In werkelijkheid wonen de Rohingya al generaties lang in Myanmar.

Bovendien zegt ze dat de legeracties bedoeld waren als bestrijding van terrorisme. In de zomer van 2017 viel een groepje Rohingya-rebellen enkele veiligheidsposten aan, waarna het leger hard en volgens internationale onderzoekers buiten proportie terugsloeg. Daarna vluchtten ruim 740.000 Rohingya de grens over, naar buurland Bangladesh.

Internationaal is ze van haar voetstuk gevallen, in eigen land is Suu Kyi nog steeds populair. De publieke opinie in Myanmar is sterk anti-Rohingya. Critici vinden dat zij haar aanzien en invloed had kunnen gebruiken om de opvattingen over Rohingya in haar land te veranderen. Dat heeft ze eerder niet gedaan. De kans is klein dat het vandaag wel gebeurt.

Gisteren, toen Aung San Suu Kyi aankwam in Den Haag, was er een protest bij het Vredespaleis: