'Rechters zijn niet ongevoelig voor roep om hogere straffen uit maatschappij'

Rechters en advocaten herkennen het beeld: de straffen voor met name gewelds- en zedenmisdrijven zijn de afgelopen twintig jaar een stuk zwaarder geworden. De gemiddelde straf voor zulke misdrijven lag vorig jaar zo'n 65 procent hoger dan in 1998, bleek vandaag uit onderzoek van de Raad voor de Rechtspraak. De straf voor sommige andere misdrijven daalde juist, maar per saldo stegen de opgelegde straffen gemiddeld met ruim 10 procent.

De uitkomst van het onderzoek verraste rechter Jacco Janssen niet. "We weten dat we de afgelopen jaren strenger zijn gaan straffen. Toch worden we op feesten en partijen nog vaak geconfronteerd met de vraag: waarom straffen jullie in Nederland zo licht? We moeten altijd uitleggen dat dat niet zo is."

Toch houden sommige mensen het gevoel dat we in Nederland mild straffen. "In de maatschappij klinkt er een roep om hogere straffen", zegt Geertjan van Oosten van de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten. "En rechters zijn daar niet ongevoelig voor. Die tendens is al jarenlang gaande."

Van Oosten vindt het gek dat in Nederland het beeld bestaat van te lage straffen. Hij verwijst naar een onderzoek uit 2008, waarbij burgers op de stoel van de rechter mochten zitten. Zij bleken dezelfde of een minder zware straf op te leggen. "Als mensen zich echt in een zaak verdiepen, weet ik zeker: de burger die het hardst staat te schreeuwen, wordt als eerst milder."

Zelf neemt de strafrechtadvocaat regelmatig mensen mee naar een rechtszaak. "Zij hebben van tevoren vaak een bepaald beeld van bijvoorbeeld de verdachte, maar al snel ontstaat mededogen. Hun standpunt wordt genuanceerder."

Spreekrecht

De afgelopen jaren hebben slachtoffers een grotere rol gekregen in de rechtsgang. Zo hebben zij sinds 2016 het recht om in de rechtszaal een verklaring uit te spreken. "Het zou kunnen dat dat ook een effect heeft op de hoogte van de straf", zegt rechter Janssen. "Door dat spreekrecht horen wij wat een misdrijf voor het slachtoffer heeft betekend. Dat neemt een onafhankelijke rechter ook mee in zijn beoordeling van de zaak."

De cliënten van slachtofferadvocaat Floor Oehlen maken veelvuldig gebruik van dat spreekrecht. "Ik adviseer mijn cliënten ook altijd om dat te doen", vertelt ze. "Het leed van slachtoffers wordt door zo'n verklaring zichtbaarder en kenbaarder. Rechters besteden er in hun motivering ook vaak aandacht aan."

Ook Oehlen herkent de tendens van zwaardere opgelegde straffen. "Op het gebied van bijvoorbeeld zedendelicten vond ik het ook wel scheef. Zelfs in verkrachtingszaken werd soms volstaan met een werkstraf gecombineerd met een voorwaardelijke gevangenisstraf. Dat gebeurt nu niet meer."

Maar, vervolgt ze over de zwaardere straffen: "Mijn cliënten ervaren die tendens niet zo. In hun ogen voelt een straf vaak te laag." Toch moeten we niet doorschieten, vindt ze. "Ook in de ogen van het volk blijft de straf van de rechter vaak laag, maar als je kijkt naar omringende landen klopt dat beeld niet." Volgens Criminaliteit in Beeld, waarbinnen onder andere het CBS, het Openbaar Ministerie en de Raad voor de Rechtspraak samenwerken, is bij een veroordeling de kans op een gevangenisstraf in Nederland hoger dan in andere landen.

Slachtofferadvocaat Oehlen denkt dat een straf de schade die slachtoffers is berokkend eigenlijk nooit kan rechtvaardigen. "Die schade is niet in geld of in een straf uit te drukken. Dat is ook de rol van een slachtofferadvocaat: mensen daarop voorbereiden."