Rotterdamse onderzoeker werkte mee aan omstreden Chinees dna-onderzoek
Een medewerker van het Rotterdamse Erasmus MC is in China betrokken geweest bij het in kaart brengen van dna van Oeigoeren, waarbij mogelijk onder dwang bloedmonsters zijn afgenomen bij de moslimminderheid. Dat schrijft de Amerikaanse krant The New York Times op basis van eigen onderzoek.
Het onderzoek werd in april gepubliceerd in vakblad Human Genetics. Daarin wordt benadrukt dat de 612 bloedmonsters vrijwillig zijn afgestaan. Het lukte The New York Times niet dat te verifiëren, omdat de krant geen toestemming kreeg van de Chinese overheid om te spreken met betrokken Oeigoeren in de stad Tumxuk.
Wetenschappers en ethici uitten hun bezorgdheid tegenover de Amerikaanse krant, omdat het ministerie van Veiligheid van China nauw betrokken is bij het onderzoek. Het Oeigoerse dna zou volgens hen misbruikt kunnen worden om individuele leden van de moslimminderheid beter in de gaten te houden of op te sporen. Bijvoorbeeld door gezichtskenmerken van Oeigoeren uit het dna te halen en dat te gebruiken voor geavanceerde gezichtsherkenningstechnologie.
'Vertrouwen op integriteit'
In een verklaring ontkent het Erasmus MC niet dat een Chinese medewerker van de afdeling genetische identificatie, Liu Fan, meewerkte aan het onderzoek. Volgens de universiteit is er in het New York Times-artikel alleen geen feitelijk bewijs voor dubieus handelen van Liu. Als dat bewijs er alsnog komt, neemt de universiteit "passende maatregelen, ongeacht of de activiteiten werden uitgevoerd onder auspiciën van het Erasmus MC of niet".
Het Erasmus MC benadrukt verder dat er geen verband is met het Rotterdamse werk van Liu en dat er op geen enkele manier is bijgedragen aan het onderzoek. "Daarom hebben wij geen informatie over de gebruikte datasets, noch over de steekproefdetails of over andere aspecten van dit onderzoek", zegt het ziekenhuis. "Tegelijkertijd moeten wij erop kunnen vertrouwen dat andere onderzoeksinstellingen zich houden aan algemene normen van wetenschappelijke integriteit."
Gigantisch surveillancesysteem
Westerse genetici maken zich juist zorgen om die integriteit. Recent bleek nog uit 403 pagina's aan gelekte, interne overheidsdocumenten dat China een zorgvuldig uitgedacht plan heeft om de Oeigoeren te onderdrukken in de noordwestelijke autonome regio Xinjiang. Dat werd in 2014 opgezet, nadat Oeigoerse militanten bij een aanslag 31 mensen doodstaken bij een treinstation in de stad Kunming.
Tegelijk bouwt het land aan een gigantisch surveillancesysteem, met honderden miljoenen camera's die vrijwel elke stap van alle inwoners kunnen volgen.
Correspondent Sjoerd den Daas liet vorige maand zien hoe hij in China tegenwoordig met gezichtsherkenning een onbemande winkel in kan komen en kan afrekenen:
Hoogleraar genetica Martina Cornel, verbonden aan het Amsterdamse UMC, deelt de zorgen van haar collega's in The New York Times. Het verbaast haar niet dat een onderzoeker die is gelieerd aan een Nederlandse universiteit meewerkt aan Chinees dna-onderzoek, omdat China al jaren investeert in kennis op dit vlak.
Cornel: "Dus er zijn veel contacten met westerse universiteiten. Het Chinese bedrijf BGI is zelfs wereldwijd marktleider als het gaat om genoomtechnologie en -onderzoek."
'Gevaarlijk in verkeerde handen'
Twee jaar geleden zette Cornel nog haar handtekening onder een statement van het Europese samenwerkingsverband voor genetica-onderzoekers, de ESHG. Daarin veroordeelde de organisatie China voor massale, gedwongen dna-afname onder Oeigoeren.
In mei van dit jaar herhaalde de ESHG die veroordeling, omdat de dna-database volgens de organisatie nog altijd groeit, "net als het bewijs voor misbruik van die database". "Dit gaat in tegen alle bestaande regelgeving en veiligheidschecks rond het verzamelen van dna-monsters van individuen", aldus de ESHG.
Cornel benadrukt dat dna-technologie zich razendsnel ontwikkelt. "Tegenwoordig kun je voor een paar tientjes varianten in het genoom vaststellen. Dus zo duur is het niet meer, en dan kun je in principe al mensen identificeren. Dat is gevaarlijke technologie in de verkeerde handen", zegt ze.
