Gordon Sondland zit op 26 juli in een druk restaurant in het centrum van de Oekraïense hoofdstad Kiev. Terwijl obers af en aan rennen, heeft de Amerikaanse EU-ambassadeur een telefoongesprek met Donald Trump. De president praat zo luid dat Sondland zijn telefoon op afstand van zijn oren houdt. Drie stafmedewerkers zitten bij de ambassadeur aan tafel en luisteren mee met het gesprek.
Sondland is net die dag op bezoek geweest bij de Oekraïense president Zelensky. Trump wil weten hoe het zit met "de onderzoeken". De EU-ambassadeur reageert enthousiast, zo zal een van de stafmedewerkers later onder ede verklaren."Zelensky loves your ass", zegt Sondland. "Zelensky is dol op u." De president vraagt of Zelensky de onderzoeken gaat uitvoeren. "Hij gaat het doen", antwoordt de EU-ambassadeur. "Hij zal alles doen wat u vraagt."
Het is een dag na het befaamde telefoongesprek op 25 juli waar Trump de Oekraïense president Zelensky om a favor (een gunst) vraagt. De Amerikaanse president wil dat Oekraïne twee onderzoeken lanceert: één naar zijn politieke rivaal Joe Biden en zijn zoon Hunter (die een tijdlang werkte voor een Oekraïens energiebedrijf) en de ander naar een wilde samenzweringstheorie. Volgens deze ongefundeerde theorie was het niet Rusland, maar Oekraïne dat in 2016 de e-mails had gehackt van Democratische kopstukken.
Zo werkt impeachment:
NOS | Thijs Geritz
NOS | Thijs Geritz
NOS | Thijs Geritz
NOS / Thijs Geritz
NOS | Thijs Geritz
Gordon Sondland, die vandaag in het openbaar verschijnt voor de onderzoekscommissie van het Congres, is daarmee een spilfiguur geworden in het impeachmentonderzoek. Sondland is geen carrièrediplomaat, maar een steenrijke hoteleigenaar die een miljoen dollar schenkt aan de inauguratiefestiviteiten van Donald Trump. Naar goed Amerikaans gebruik wordt zijn donatie beloond met een ambassadeurschap. Hij krijgt de zware post in Brussel.
Oekraïne zit weliswaar niet in de landenportefeuille van de EU-ambassadeur, maar Sondland trekt dit dossier naar zich toe na het gedwongen vertrek van de Amerikaanse ambassadeur in Oekraïne, Marie Yovanovitch. Sondland wordt daarmee onderdeel van een schimmig diplomatiek kanaal dat onder leiding staat van Trumps privé-advocaat Rudy Giuliani.
Daarmee botsen ze al snel met het officiële Oekraïne-beleid van de Amerikaanse regering. Dat beleid is erop gericht om de kwetsbare Oekraïense natie te beschermen tegen Russische agressie. Oekraïne krijgt dan ook ruimhartige militaire hulp van Washington. Eerder dat jaar heeft het Congres een militair hulppakket goedgekeurd van 391 miljoen dollar.
Het niet-officiële kanaal dat gerund wordt door Giuliani en Sondland, heeft een heel ander doel. Sondland wil dat Zelensky in een interview met de Amerikaanse televisie de door Trump gewenste onderzoeken aankondigt. De EU-ambassadeur lijkt een effectief drukmiddel in handen te hebben: medio juli bevriest het Witte Huis de militaire steun van 391 miljoen dollar aan Oekraïne.
Is die militaire steun expliciet achtergehouden om Oekraïne ertoe te dwingen een onderzoek te beginnen naar Joe Biden? Dit is nu de centrale vraag geworden in het impeachmentonderzoek. In zijn eerste verhoor achter gesloten deuren op 17 oktober antwoordt Sondland aanvankelijk ontkennend.
Maar getuige na getuige heeft inmiddels verklaard dat Sondland cruciaal is geweest in het onder druk zetten van Oekraïne. De EU-ambassadeur past zijn aanvankelijke verklaring op 28 oktober aan. Hij erkent nu wel dat het hervatten van de militaire steun alleen zou plaatsvinden als Oekraïne zich committeert aan een onderzoek naar de Bidens.
Wat is 'big stuff'?
Sondland komt afgelopen vrijdag verder in het nauw na het verhoor van diplomaat David Holmes. Holmes is een van de stafmedewerkers die op 26 juli getuige is van het luidruchtige telefoongesprek tussen Sondland en president Trump in het restaurant in Kiev. Na afloop vraagt Holmes aan Sondland om opheldering.
"Klopt het dat president Trump geen zier geeft om Oekraïne?", vraagt Holmes. Sondland antwoordt dat Trump alleen geïnteresseerd is in big stuff. Holmes kaatst terug: "Valt de oorlog in Oekraïne daar dan niet onder?" Onder big stuff vallen alleen zaken die in het voordeel werken van de president, zo verheldert Sondland, zoals "een onderzoek naar Joe Biden".
Wat wist de president wanneer?
Eerdere getuigen in het impeachment-onderzoek kregen van Republikeinen steevast het verwijt dat ze hun informatie alleen uit tweede of derde hand hadden gekregen. Sondland heeft echter direct gecommuniceerd met president Trump over Oekraïne.
Daarmee zijn we aanbeland bij de klassieke vraag die een halve eeuw geleden president Nixon ten val bracht in het Watergateschandaal: wat wist de president en wanneer wist hij het? Alles wijst erop dat Sondland het beste antwoord kan geven op die vragen.
