'Super Mario' Draghi begint aan zijn laatste werkdag als ECB-president

• 

  André Meinema

  Verslaggever economie

"De ECB staat klaar om alles te doen wat nodig is om de euro te redden. En geloof mij, het zal genoeg zijn." Met deze dreigende woorden kalmeerde Mario Draghi de storm op de financiële markten. Zo redde hij de euro, zonder ook maar iets te hoeven doen. Niemand bij de Europese Centrale Bank wist dat hij deze woorden zou uitspreken.

De Italiaanse ECB-president Mario Draghi deed dat in juli 2012, op een conferentie voor beleggers en markten in Londen, midden in de grote eurocrisis, toen landen wankelden en de euro dreigde te vallen.

Nu stopt hij ermee. Vanmiddag is Draghi's laatste bestuursvergadering en geeft hij zijn laatste persconferentie. Tijdens zijn achtjarig bewind beleefde Europa de diepste crisis in zijn bestaan en speelde de ECB een cruciale rol in het overeind houden van de euro en de eurolanden.

Bekijk hier hoe 'Super Mario' Draghi de euro redde:

"Draghi heeft de ECB volwassen gemaakt en uitgebouwd tot een centrale bank met een grote 'standing' in de financiële markten", vindt econoom en ECB-volger Carsten Brzeski van ING Duitsland. "De ECB is geen filiaal van de Bundesbank."

Bij zijn aantreden was er enige scepsis. Draghi had gewerkt bij de zakenbank Goldman Sachs en zakenbanken speelden in de financiële crisis een slechte rol met verpakte rommelhypotheken en ingewikkelde financiële producten. Het kleefde allemaal niet echt aan hem.

Draghi kwam in het najaar van 2011, in de woeligste tijden van de ECB, aan het roer. De Griekse schuldencrisis escaleerde en trok andere Zuid-Europese landen mee. De rente op staatsleningen, een soort risicometer, schoot omhoog. Schuld werd daardoor niet alleen groter, maar ook onbetaalbaar. Overheden probeerden met lapmiddelen de uitslaande brand te blussen, maar kregen het vuur niet onder controle.

Kort na zijn aantreden startte de ECB met twee omvangrijke leen- en steunprogramma's om het financiële systeem draaiende te houden. Veel leek het allemaal niet uit te halen. De rentes bleven onrustbarend hoog en de schulden namen alleen maar toe. Spanje, Italië en Portugal maakten water en even later dreigde Cyprus helemaal te kapseizen.

Op het hoogtepunt van de crisis in 2012 was de Griekse rente gestegen naar meer dan veertig procent. De Italiaanse en Spaanse rente was met zeven procent onhoudbaar en onbetaalbaar. Ter vergelijking: de rente in de noordelijke eurozone lag rond de twee procent. Met andere woorden: droge voeten in het noorden, overstromingen in het zuiden.

In die overspannen zomer zei Draghi 'whatever it takes' te doen. "De juiste uitspraak met de juiste intonatie op het juiste moment, waarvoor hij alle lof verdient die hij daarvoor maar kan krijgen", zegt DNB-president Klaas Knot. "Een besluit waarvan ik denk dat de heer Draghi nu al zijn plek in de geschiedenisboekjes van de Europese monetaire geschiedenis verdiend heeft."

Er werd een derde steunprogramma in de steigers gezet: een groots schuldopkoopprogramma naar Amerikaans model. Maar de marktrentes daalden al terwijl er nog geen staatslening was opgekocht.

Zuid-Europees complot

Het noorden voelde niks voor schuldenopkoop, het zuiden stond juichen. Duitsland was faliekant tegen omdat het riekte naar monetaire financiering van overheden. Die konden dan hun gang blijven gaan en weinig hervormen, en dat was iets wat de ECB niet moest willen.

Draghi werd ervan verdacht te veel te luisteren naar de zuidelijke eurolanden. De lage rente en de zee aan geld was vooral goed voor het armlastige zuiden en Draghi was tenslotte Italiaan. Maar ING-econoom Carsten Brzeski vindt dat onzin. "Draghi is veel te slim om in deze val te trappen en werkt ook niet zo. Met de manier waarop hij sommige dingen heeft gedaan, hoef je het niet altijd eens te zijn, maar hij was geen onderdeel van een groot Zuid-Europees complot."

Weliswaar was Draghi de president, maar hij nam besluiten niet in zijn eentje. Voor alle besluitvorming moest een meerderheid gevonden worden, liefst bij consensus. En in het ECB-bestuur, het stelsel van directie en Europese centrale bankiers, zitten duiven en haviken.

"Hij is geen teamplayer zoals in een voetbalteam, maar meer een teamplayer in een bobslee; hij vertrouwt op een kleine kring", meent Brzeski. "Hij bereidde besluiten voor in kleine kring, sommigen noemen dat voorkoken."

Om de weer wegzakkende economie een boost te geven, besloot de ECB in maart 2015 over te gaan tot het opkopen van staatsleningen. Oftewel het aanzetten van de geldpersen. Tot eind december 2018 werden maandelijks voor tientallen miljarden staatsschulden opgekocht, in totaal voor 2600 miljard euro.

Banken moesten voortaan betalen voor het kasgeld dat ze dagelijks aanhielden. Geld lenen voor een hypotheek of krediet werd spotgoedkoop, maar de spaarrente liep ook terug naar nul. Pensioenfondsen kwamen door de lage rente in de klem, hoewel ze aan de andere kant ook geprofiteerd hadden van de hogere beurskoersen waar een deel van het ECB-geld naartoe rolde.

Ongenoegen en verzet

In december zette de ECB de geldpersen stil, maar de inflatie bleef laag. Net als de rente. In de loop van 2019 verzwakte de economie in de eurozone. De ECB besloot in september het opkoopprogramma te herstarten.

Draghi drukte het door, tot boosheid van andere centrale banken. In de media verklaarden Duitsland en Nederland hun ongenoegen en zelfs voormalig centrale bankiers roerden zich publiekelijk. Het ongenoegen en verzet in eigen huis was niet goed voor het gezag van de centrale bank.

De laatste werkweken van bankpresident Draghi verliepen in mineur. Welbewust overhandigt hij aan opvolger Christine Lagarde een ECB-bestuur dat met elkaar overhoop lijkt te liggen, constateert Brzeski. De voorzitter wordt bekritiseerd, wat ook niet goed is voor het imago en gezag van de ECB. Aan Lagarde de ondankbare taak om alle neuzen weer de goede kant op te krijgen.