Poolse media net zo gepolariseerd als de samenleving
Zondag zijn er parlementsverkiezingen in Polen. De Poolse regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) gaat die vrijwel zeker winnen. Kritiek die de partij vanuit de EU krijgt, onder meer vanwege aanvallen op de rechtsstaat, speelt bij een groot deel van de kiezers praktisch geen rol. Dat zou kunnen komen doordat die andere pijler van de democratie, de vrije pers, ook onder vuur ligt.
Bij de publieke omroep zijn in de afgelopen jaren vele PiS-kritische journalisten ontslagen en ook andere media staan onder druk. Bij een van de grootste kranten van Polen, de Gazeta Wyborzca, zijn ze inmiddels wanhopig.
Bekijk hier de boosheid van de adjunct-hoofdredacteur:
"Ze willen de laatste controles op de regering onderuithalen", zegt adjunct-hoofdredacteur Piotr Stasinki. Hij doelt op de plannen in het verkiezingsprogramma van regeringspartij PiS om een journalistieke raad op te stellen. Daarin moeten journalisten komen die 'de ethiek van de journalistiek' in de gaten gaan houden. "Onzin", noemt Stasinski het. Volgens hem komen in zo'n raad alleen PiS-gezinde journalisten. "Dit is ontworpen om bepaalde onwelgevallige journalisten te verbannen."
Waar halen Polen hun nieuws vandaan?
- NOS / Judith van de Hulsbeek
“De massamedia in Polen vertellen niet de waarheid. Dus ik zoek mijn nieuws op internet, via sommige radiostations en lees de artikelen die mijn vrienden delen op Facebook. Ik vergelijk de verschillende verhalen met elkaar om zo mijn mening te vormen.” - NOS / Judith van de Hulsbeek
“Ik lees eigenlijk geen nieuws over de verkiezingen meer. Ik heb er toch geen invloed op wat er met dit land gebeurt.” - NOS / Judith van de Hulsbeek
"Ik ben lid van een aantal Facebookgroepen waarin het nieuws gefilterd wordt, zodat ik geen fake news ontvang. Naar de publieke omroep TVP kijk ik niet meer. Die zijn op hand van de regering. Maar dat was voorheen ook al zo. Degene die de verkiezingen wint, heeft t voor het zeggen bij de publieke media.” - NOS / Judith van de Hulsbeek
“Ik haal veel van mijn nieuws bij NGO’s, lees wetenschappelijke artikelen. Ik focus op de feiten, minder op de meningen. Je moet veel onderzoek doen om echt achter de waarheid te komen.” - NOS / Judith van de Hulsbeek
“Ik kijk vooral commerciële televisie (TVN, kritisch op PiS-regering), niet zo zeer naar de staatstelevisie. Soms wel om te vergelijken, dan valt op dat ze elkaar vaak tegenspreken. Het is heel moeilijk om informatie bij elkaar te krijgen.”
Details over het plan zijn nog niet bekend, toch schreef Stasinski er al een hoofdredactioneel commentaar over met de kop: 'We laten ons niet muilkorven'. Want dat is precies wat de regering volgens hem wil doen. Op twee manieren wordt er druk uitgeoefend. Financieel, want adverteerders gelieerd aan de staat hebben zich de afgelopen jaren massaal teruggetrokken en ook juridisch: "We worden bedolven onder rechtszaken, ik-weet-niet-hoeveel de afgelopen tijd. Op dit moment lopen er zo'n dertig. Smaad, belediging. Ik heb er een dagtaak aan. Ook onze journalisten zijn er veel tijd mee kwijt."
"Het is een tactiek van intimidatie, van bangmakerij. De regering hoopt dat journalisten zichzelf uiteindelijk gaan censureren", zegt Stasinski. Hij toont zich strijdlustig, maar in zijn woorden klinkt ook angst door. "Als de PiS weer de grootste wordt, waar het op dit moment op lijkt, dan wordt het echt gevaarlijk."
'Media beschaafder maker'
Even verderop in de stad hoor je een heel ander geluid. Op de redactie van Wsieci, een regeringsgezind mediaplatform, wordt er gelachen om de onheilspellende uitspraken van Stasinski. "Typisch hysterisch gedrag van de Gazeta Wyborsza", zegt hoofdredacteur Jacek Karnowski. Hij denkt dat het niet zo'n vaart zal lopen met die journalistieke raad. En ook al zou dat wel zo zijn, "dan is het alleen om de media wat beschaafder te maken".
Karnowski neemt het voor de regering op. "Voordat de PiS aan de macht kwam was ons medialandschap ziek. Er waren alleen liberale media en hun doel was duidelijk: ze wilden PiS vernietigen, koste wat kost." En dat is onterecht, volgens Karnowski. "We doen niet mee aan het bashen van deze regering, die democratisch is gekozen, niet autoritair is en het beste recept heeft voor de toekomst van Polen."
Schandalen
De schandalen worden volgens Karnowski schromelijk overdreven. En ook de rechtszaken die de regering tegen Gazeta Wyborcza aanspant zijn volgens hem geen halszaak. "Natuurlijk in een ideale situatie bemoeit de regering zich niet met de pers, maar de situatie in Polen was niet normaal. Alle media hadden dezelfde mening en hadden het op PiS voorzien."
De Poolse media zijn dus net zo gepolariseerd als de samenleving, ruwweg verdeeld in twee groepen: pro-PiS en anti-PiS. Onder de bevolking liggen de opvattingen over wat er gebeurt met het medialandschap in Polen mijlenver uit elkaar. De ene groep zegt: het is vijf voor twaalf, terwijl de andere juist vindt dat het nu beter is dan vier jaar geleden.
Bij Gazeta Wyborzca geven ze overigens ruiterlijk toe dat ze anti-PiS zijn. "Natuurlijk. Als je in een land machthebbers hebt die de grondwet overtreden, die de publieke omroep omvormen tot een vulgair propagandakanaal en die de rechtsstaat ontbinden, dan kom je daartegen in opstand. Wat kun je anders?"