Dreigt een nieuwe oorlog in de Golf? 'Niemand is gebaat bij escalatie'

• Rebecca van Dam

  redacteur Online

De drone-aanvallen op de grootste olieverwerkingsfaciliteit van Saudi-Arabië laten zien hoe kwetsbaar het land kan zijn, zowel fysiek als economisch. De Saudische economie is bijna volledig afhankelijk van olie: de productie ervan genereert maar liefst 90 procent van de overheidsinkomsten. "De geraakte doelen zijn het hart van die olieproductie", vertelt Paul Aarts, politicoloog en Midden-Oostendeskundige. "Dat dit getroffen wordt, betekent nogal wat, ook voor de olieprijs."

De afgelopen jaren waren Saudische schepen, pijpleidingen en olievelden regelmatig doelwit van aanvallen. Die werden bijna steevast opgeëist door Jemenitische Houthi-rebellen, die daarmee Saudische aanvallen in Jemen zeggen te vergelden. Maar Saudi-Arabië houdt Iran verantwoordelijk, omdat dat land de Houthi's steunt.

Volgens Jos Versteeg, analist in de oliesector, is in Saudi-Arabië de helft van de olieproductie stilgelegd door de aanval:

Ook de Verenigde Staten zeggen dat niet de Houthi's, maar de Iraanse autoriteiten achter de drone-aanvallen zitten. Minister Pompeo van Buitenlandse Zaken sprak op Twitter van een "ongehoorde aanval op de energievoorziening in de wereld". Een voorbarige conclusie, meent Aarts: "Op dit moment is alles nog speculatief, hoewel ik het waarschijnlijker acht dat de Houthi's hierachter zitten dan Iran. Maar als Iran deze aanvallen heeft uitgevoerd, dan is dat een uitnodiging voor vergelding. Iran is, hoop ik, zo verstandig om het niet zover te laten komen, want Saudi-Arabië heeft 110 procent steun van de VS."

"Deze aanval laat zien dat Houthi's, al dan niet met steun van Iran, steeds meer geavanceerde raketten en wapens hebben om Saudi-Arabië te raken", zegt arabist Laila al-Zwaini. "Ze worden sterker buiten hun grenzen. Dat kan een opmaat naar directe oorlog tussen Saudi-Arabië en de VS met Iran zijn."

Dreigen met bombardementen

"Pompeo roept nu wel heel snel wie de schuldige is. Iran is een gemakkelijk doelwit. Eerst moet er hard bewijs komen", meent Aarts. "Als dit een eigen dynamiek krijgt in de VS, als ze bijvoorbeeld overgaan tot het bombarderen van Iran, zoals senator Graham nu roept, dan gaan de Iraniërs terugslaan. In Dubai, Abu Dhabi, Syrië, Afghanistan en Saudi-Arabië. En zeker ook in Afghanistan, waar nu 14.000 Amerikaanse militairen zitten. Dat zal president Trump niet willen, zeker niet in verkiezingstijd."

Dreigen met bombardementen helpt zeker niet, zegt Al-Zwaini: "Nog meer militaire steun aan Saudi-Arabië geven moet je niet willen. Je ziet wat er in Irak is gebeurd. Uiteindelijk is de invloed van Iran daar groter geworden, in plaats van kleiner. Er heerst meer sektarische strijd en Islamitische Staat is daar opgestaan. Wat dat betreft heeft Amerika niks geleerd."

Saudi-Arabië, na de VS de grootste olieproducent ter wereld, mengde zich in 2015 in de oorlog in buurland Jemen en probeerde de regering, die door Houthi-rebellen was verdreven, weer aan de macht te helpen. Die interventie was nodig, zegt Saudi-Arabië, om te zorgen dat Iran niet te veel macht krijgt in de regio. Dat land zou de rebellen in Jemen steunen, onder meer door wapenleveranties, luidt de beschuldiging.

De positie van Iran in het Midden-Oosten is sterk. Naast de gunstige geografische ligging waardoor het aan zeven landen grenst, kan het land rekenen op steun van president Assad in Syrië, sjiitische milities in Irak, de Libanese Hezbollah en de Palestijnse Hamas. Bovendien onderhoudt Iran vriendschappelijke banden met China en Rusland. Saudi-Arabië noch bondgenoot Amerika zal om die reden snel een oorlog tegen Iran beginnen.

Inmiddels lijkt de oorlog in Jemen uitzichtloos. Tienduizenden mensen zijn naar schatting om het leven gekomen, miljoenen mensen zijn ontheemd en lijden honger. Vanuit de regio, maar ook vanuit internationale mensenrechtenorganisaties, is er veel kritiek op de Saudische bombardementen waarbij veel burgerslachtoffers vallen.

Al-Zwaini zou graag zien dat de internationale politiek zich veel sterker maakt voor een oplossing: "De vele burgerdoden leiden nauwelijks tot ophef, in elk geval niet binnen de politiek waar de macht ligt. Maar het treffen van de olievoorziening, een strategisch en economisch doel, raakt ons ook. Het heeft invloed op economisch niveau en op onze veiligheidsbelangen. Misschien worden de VS en Nederland nu wél wakker geschud en nemen leiders verantwoordelijkheid op politiek niveau."

Aarts noemt de oorlog in Jemen een pure machtsstrijd tussen Saudi-Arabië en Iran. "Het conflict zit muurvast. Saudi-Arabië wil geen gezichtsverlies lijden en zal alleen maar uit Jemen vertrekken als er een formule wordt bedacht waarbij dat niet gebeurt."

Ook Al-Zwaini noemt het voorkomen van gezichtsverlies een belangrijke factor: "Als Saudi-Arabië en de VS met meer geweld gaan reageren, krijg je een nog sterkere tegenreactie die verdere onderhandelingen moeilijker maakt. Er moet een slimme oplossing komen, waar indien mogelijk niemand gezichtsverlies lijdt. Daar moeten alle strategieën, experts en kennis voor worden ingezet omdat we een gezamenlijk belang hebben, namelijk dat er geen oorlog is. Want dat is uiteindelijk ook slecht voor onze handel."

Nachtmerriescenario

"Een oorlog zal te veel grootschalig geweld veroorzaken met ontzettend veel doden. Ook raakt de wereldeconomie in recessie als je vijf euro per liter brandstof aan de pomp moet betalen. Dan zijn de rapen gaar", zegt Aarts. "Alle partijen zijn erbij gebaat om het conflict niet te laten escaleren. Dat zou een nachtmerriescenario zijn voor de hele wereld."