'Uitspraak omstreden euthanasie lost niet alle dilemma's op'

• Rinke van den Brink en Bas de Vries

  redacteuren Binnenland

De specialist ouderengeneeskunde die in april 2016 het leven beëindigde van een diep demente vrouw, is ontslagen van rechtsvervolging, oordeelde de Haagse rechter vanmiddag. De zaak, die veel aandacht kreeg, draaide om de vraag of er sprake was van moord, zoals het Openbaar Ministerie had gesteld. De arts was vanwege de vergevorderde dementie niet over de euthanasie in gesprek gegaan met de 74-jarige patiënte. Die had eerder wel een euthanasieverklaring ondertekend, maar gaf later wisselende signalen af over haar doodswens.

Betrokkenen zijn blij dat er een uitspraak is, maar wijzen op de verschillende kanten van de zaak: de strafrechtelijke, de medische en de mogelijke praktische gevolgen.

Eerst terug naar vanmiddag: dit is hoe de rechter tot haar vonnis kwam.

Voorzitter Nienke Nieuwenhuizen van de Vereniging voor Specialisten Ouderengeneeskunde (Verenso) is blij dat haar collega ontslagen is van alle rechtsvervolging. Maar, zegt ze, het lost niet alle dilemma's op die spelen voor specialisten ouderengeneeskunde.

"Deze uitspraak gaat alleen maar over het wettelijke perspectief. De rechter heeft geoordeeld dat aan alle zorgvuldigheidseisen uit de euthanasiewet is voldaan en dat het dus om euthanasie gaat." Maar er zijn meer perspectieven, zegt ze met oog op onder meer de tuchtrechtelijke kant. Zo kwam eerder de toetsingcommissie tot een ander oordeel op het punt van de zorgvuldigheidseisen.

Verenso-voorzitter Nieuwenhuizen vertelt dat de druk op artsen om euthanasie toe te passen vaak hoog is. "Mensen denken dat het geregeld is als je iets op papier zet. Deze uitspraak vergroot de waarde van die wilsverklaring. Maar geen enkele arts is verplicht om euthanasie toe te passen. Wij proberen zo goed mogelijk de balans te vinden tussen het respecteren van de vrije wilsbeschikking en het beschermen van kwetsbaar leven."

'Gezond verstand heeft meegewogen'

Jurist Esther Pans, gespecialiseerd in recht en euthanasie, vindt dat "het gezond verstand sterk heeft meegewogen bij de uitspraak". "Dit is een heel bijzondere uitspraak", zegt ze. "Ik vind de uitspraak heel helder geformuleerd en bijzonder goed doordacht. De rechter heeft de vraag beantwoord of het betekenisvol en noodzakelijk is om bij een volstrekt wilsonbekwame patiënt te verifiëren of die nog steeds vasthoudt aan haar of zijn doodswens. De rechtbank vindt dat niet alleen niet noodzakelijk, maar ook betekenisloos. Een arts heeft ook geen ethische plicht om dat wel te doen."

"Het is geen reële eis om dat van een arts te verlangen in geval van een diep demente patiënt", vervolgt Pans. "Die kan daar geen antwoord op geven. Zo'n eis zou voor onduidelijkheid zorgen en is door de rechtbank in heldere bewoordingen afgewezen."

Pans vindt het "juridisch heel interessant" dat de rechtbank oordeelt dat de specialist ouderengeneeskunde aan alle zorgvuldigheidscriteria uit de euthanasiewet heeft voldaan. "De toetsingscommissie euthanasie vond eerder dat de arts op dat punt te kort was geschoten. Er waren leden van de toetsingscommissie bij de uitspraak aanwezig en die reageerden bijna geschokt."

Jurisprudentie

De zaak was door het Openbaar Ministerie aangespannen om jurisprudentie te verkrijgen. Het OM wilde nog niet zeggen of er een hoger beroep volgt; eerst wordt de uitspraak van vandaag bestudeerd. Een hoger beroep lijkt wel waarschijnlijk.

Het Expertisecentrum Euthanasie (voorheen Levenseindekliniek) en de advocaat van de specialist ouderengeneeskunde roepen het Openbaar Ministerie op om af te zien van hoger beroep. "Om mijn cliënt een nieuw slepend juridisch traject te besparen", aldus advocaat Van Eenennaam.

'Eerder stadium'

Bestuurslid Steven Pleiter van het Expertisecentrum Euthanasie benadrukt dat wie een situatie als die uit de rechtszaak wil voorkomen, ervoor moet zorgen dat de euthanasie eerder plaatsvindt. "Op een moment waarop hij of zij zijn of haar wil nog helder kan uiten, ook al voelt dat als vroeg."

Het Expertisecentrum is blij dat dankzij het vonnis van de Haagse rechtbank de euthanasiepraktijk in Nederland verder kan zoals die inmiddels is uitgekristalliseerd. Euthanasie bij diep demente patiënten gebeurt heel zelden: vorig jaar twee keer op in totaal 6000 gevallen van euthanasie.

Minister De Jonge vindt het goed dat er nu uitspraak ligt over een euthanasiegeval en de uitleg van de wet in de praktijk: