NS wil al jaren een minder drukke ochtendspits, waarom gaat dat zo moeilijk?

• Fiorella Opromolla

  redacteur Online

Korting en zelfs een gratis kopje koffie of thee: de Nederlandse Spoorwegen doen van alles om reizigers te motiveren buiten de spits te reizen. Toch blijft het aantal reizigers stijgen en wordt elk jaar in september gevreesd voor (nog) meer drukte in de treinen. En blijkt het lastig om reizigers te motiveren om een trein eerder of later te laten nemen.

"We doen van alles om reizen buiten de spits aantrekkelijk te maken, maar de werkelijkheid blijft weerbarstig", vertelt NS-woordvoerder Erik Kroeze. "Het is moeilijk om het reisschema van de mensen aan te passen, die 9-tot-5-mentaliteit zit gebakken in de samenleving."

Volgens Lauk Woltring, adviseur op het gebied van opvoeding en verkeerseducatie, ligt er ook een taak bij de scholen en bedrijven. "Ook zij zitten in het circuit van 8 tot 18 uur. Het is niet altijd een persoonlijke wens van mensen om op die tijden te werken of naar school te gaan", vertelt hij. "En op hun beurt zijn die instellingen ook weer afhankelijk van allerlei factoren."

"Bovendien is ons hele sociale leven ingesteld op werk en studie tussen die tijden. Veel mensen hebben nauwelijks de mogelijkheid om hun tijden aan te passen", zegt Woltring. "En als dat er wel is, heeft het vaak consequenties voor bijvoorbeeld de partner en werk- of thuissituatie."

Sinds vorig jaar hebben onderwijsinstellingen in Nijmegen hun lestijden wel aangepast om de drukte in de spits te verminderen. Het betrof een project dat opgezet is door de gemeente. Volgens de NS hebben de aangepaste lestijden een positief effect op de ochtendspits en is de drukte rond Nijmegen iets afgenomen.

Dat niet iedereen flexibel is, begrijpt de vervoerder wel. "Daarom proberen we juist de flexibele mensen te bereiken met onze acties", vertelt Kroeze. Mensen lijken zich er vaak niet bewust van te zijn dat één trein eerder of later al minder druk is dan de trein die qua tijd het beste schikt.

En dat komt volgens Ilse Harms, verkeerspsycholoog aan Rijksuniversiteit Groningen, doordat we veel automatisch gedrag vertonen. "Ritjes die we iedere dag maken, bijvoorbeeld woon-werk-ritten, zijn routines en dus automatisch gedrag", vertelt zij. "De consequentie is dat we daar niet meer over nadenken."

Mensen staan dus niet meer stil bij het vervoersmiddel dat ze nemen, of op welk tijdstip ze dat doen. "Want ze hebben al een ingeslepen patroon. Het kan aangepast worden, maar dat ligt ingewikkeld", vertelt Harms. "Om gedrag te kunnen veranderen en patronen te doorbreken, moet je dat met iets groots doen, of op het juiste moment, bijvoorbeeld als men een nieuw woon- of werkadres heeft en opnieuw moet nadenken over de reis."

En dat moet winst opleveren voor reizigers. "Automobilisten die voor de file van huis gaan, behalen veel winst. De reis is korter", zegt Harms. "Maar met de trein wordt de reis niet korter, de kans op een zitplek wordt alleen groter. Het hangt dus per persoon af of dat een winstpunt is."

Korting

De NS biedt reizigers die buiten de spits reizen al korting aan. Vorig jaar is er een onderzoek uitgevoerd onder 22.000 reizigers, die korting kregen als zij buiten de hyperspits (tussen 7.30 en 8.30 uur) reisden. Slechts 5,5 procent van hen koos voor een minder drukke trein.

"We zijn daar nu met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat over in gesprek, want het gaat veel geld kosten om die korting te kunnen bieden", vertelt Kroeze. Volgens het spoorbedrijf kunnen de kosten daarvan oplopen tot 35 miljoen euro per jaar.