Groenland als 'real estate': wat Trump (en anderen) zien in het mega-eiland

Een nacht die van oktober tot februari duurt, temperaturen die ondanks de klimaatverandering onder de -30 kunnen duiken en havens die maandenlang zijn dichtgevroren. Het is geen groot mysterie waarom er in heel Groenland minder mensen wonen dan in Nieuwegein.

Toch wil president Trump het grootste eiland ter wereld overnemen van Denemarken. Nu de Denen resoluut weigeren, heeft hij een staatsbezoek aan het land afgezegd. Trump ziet allerlei redenen om Groenland bij de VS te betrekken - nog even los van de vraag of een land kopen zomaar kan.

Op en rond Groenland zijn veel grondstoffen te vinden. Olie en gas, maar ook koper, uranium, titanium en andere gewilde mineralen. Tot een paar jaar geleden waren die moeilijk te winnen en lastig te vervoeren, zegt Peter Jordan, directeur van het Arctic Centre van de Rijksuniversiteit Groningen.

"Er zijn weinig grote havens die geschikt zijn voor industriële activiteiten, of spoorwegen en wegen. En in het noorden vriest de zee dicht, dus er zijn enorme investeringen nodig om die mineralen te winnen en op de markt te krijgen." Maar door de opwarming van de aarde is dat aan het veranderen. "De periodes waarin transport mogelijk is worden voorspelbaarder."

Handelsroutes

"Je ziet dat het ijs op de Noordpool aan het smelten is. Dat betekent dat er een heleboel grondstoffen vrijkomen", zegt ook Haroon Sheikh, filosoof en publicist over geopolitieke vraagstukken, in Nieuws & Co op NPO Radio 1. "En je ziet ook dat er allerlei nieuwe handelsroutes over de noordpool mogelijk worden."

Daarnaast ziet Trump, vanuit zijn verleden als vastgoedhandelaar, het gebied als een interessant stuk real estate dat strategisch belangrijk is. Dat is Groenland al sinds de Tweede Wereldoorlog. De nazi's hadden er in het geheim weerstations neergezet - die Deense patrouilles probeerden op te sporen - en in 1941 kreeg de VS het recht om Groenland te verdedigen van de Deense regering in ballingschap.

Tijdens de Koude oorlog werd Groenland strategisch nog belangrijker. Wie de wereldbol van boven bekijkt, ziet dat het noorden van Groenland relatief dicht bij Rusland ligt. In 1946 wilden de Amerikanen Groenland ook al overnemen van Denemarken, maar dat werd ook toen geweigerd.

Begin jaren 50 bouwden de Amerikanen wel de Thule-luchtmachtbasis, van waar B-52-bommenwerpers met kernwapens de Sovjetunie snel konden aanvallen. "Belangrijke steden en industriële centra als Leningrad, Moskou en Novosibirsk waren snel binnen bereik", vertelt Peter Jordan van het Arctic Centre.

In de jaren 60 bouwden de Amerikanen geheime nucleaire bases onder de ijskap met kernraketten gericht op de Sovjetunie. Er werden enorme radarinstallaties neergezet die tijdig moesten waarschuwen voor een vijandelijke aanval en een paar honderd kilometer verderop werd er onder het ijs een complete stad in tunnels gebouwd, het begin van een netwerk om mobiele lanceerinstallaties onder de Groenlandse ijskap te kunnen vervoeren - een project dat in 1966 werd stopgezet. "De ijskap beweegt voortdurend, dus dat was toch niet zo ideaal."

Rivaliteit op de pool

Met de toegenomen spanningen in de wereld is ook het strategische belang van Groenland weer toegenomen. Maar Trump gaat het vooral om de grondstoffen, vermoedt Jordan. En daarbij speelt de rivaliteit tussen de landen rond de Noordpool ook een rol. "Een paar jaar geleden al werd erop gespeculeerd dat Chinese investeerders hun slag gingen slaan in Groenland, hoewel dat nooit echt is gebeurd. En ook over de Arctische Oceaan is er strijd. Rusland heeft in 2007 met mini-onderzeeërs vlaggen onder de Noordpool geplant om zijn claims kracht bij te zetten."

Trump krijgt niet zijn zin. De Deense premier Frederiksen noemt het idee om Groenland te verkopen "absurd". Maar volgens Haroon Sheikh is het minder vreemd dan het lijkt dat een gebied door een akkoord van nationaliteit verandert. "Dat is in de Amerikaanse geschiedenis veel vaker voorgekomen", zegt hij. Zo is een groot deel van het midden van de VS door verkoop in Amerikaanse handen gekomen, bij de Lousiana Purchase. Alaska werd in de negentiende eeuw gekocht van Rusland." Zelfs van Denemarken heeft de VS grondgebied gekocht: begin twintigste eeuw verwierf de VS de Amerikaanse Maagdeneilanden van de Denen.

Daarbij is er naast het smeltende ijs nog een ontwikkeling die Groenland belangrijk maakt: er is in Groenland, dat nu al zelfbestuur heeft, een sterke onafhankelijkheidsbeweging. Sheikh: "Het gebied, nu nog Deens, kan in de toekomst andere partners zoeken. Dat betekent dat dit gebied belangrijker wordt in de geopolitieke rivaliteit wereldwijd."

Egyptische eilandjes

Sinds de Tweede Wereldoorlog is de handel in land wat minder gangbaar, maar het gebeurt soms nog wel. "Twee jaar geleden heeft Saudi-Arabië nog eilanden van Egypte gekocht. Dat was een andere situatie dan nu met Groenland. Egypte was op dat moment zwak en had bondgenoten nodig. Denemarken zit in een andere situatie."

Het is heel onwaarschijnlijk dat Groenland van eigenaar wisselt, verwacht Sheikh. Maar de Denen hebben wel aangekondigd dat ze zeker bereid zijn tot nauwe samenwerking met de VS op Groenland. "Dat zou wel passen in de tactiek van Trump: eerst heel hoog inzetten met een eis waar niemand aan kan voldoen, en vervolgens een goede deal te sluiten. Dat is natuurlijk nog heel goed mogelijk."