Spanning Irandeal loopt op, gaat het land een kernwapen maken? 

• Erika de Joode

  redacteur Online

Opnieuw staat de atoomdeal tussen Iran en Europa, Rusland en China onder grote druk. De Verenigde Staten waren er vorig jaar al uitgestapt, maar nu houdt ook Iran zich niet langer aan de internationale afspraken. Zo heeft het land een grotere voorraad laagverrijkt uranium dan is toegestaan en gaat het uranium verrijken tot een hoger percentage dan in de nucleaire deal is afgesproken.

Verrijkt uranium kan worden gebruikt in kerncentrales, maar ook in kernwapens. Het doel van het atoomakkoord was om te voorkomen dat Iran ooit kernwapens zou produceren. In ruil daarvoor zou het land geen economische sancties meer opgelegd krijgen. Iran sloot de atoomdeal in 2015 met onder meer de Verenigde Staten (VS), de Europese Unie (EU), Rusland en China.

Maar inmiddels is er een patstelling ontstaan. De VS heeft strenge sancties afgekondigd tegen Iran. Daardoor durven ook veel Europese bedrijven geen zaken meer te doen met het land. En Iran schroeft zijn nucleaire programma dus weer op.

Ringeloren

Het is lastig om die patstelling te doorbreken, zegt Sico van der Meer, kernwapenexpert bij onderzoeksinstituut Clingendael. Hij ziet de uitbreiding van het Iraanse atoomprogramma vooral als een diplomatiek dreigement. "Het is een signaal aan de rest van de wereld dat Iran zich niet door de VS laat ringeloren."

Ook wil Iran hiermee de EU onder druk zetten, zegt Van der Meer. "Ze vinden dat Europa te weinig doet om de nieuwe Amerikaanse sancties te compenseren. De EU zegt wel tegen bedrijven: 'Ga maar lekker handelen met Iran.' Maar die bedrijven doen dat niet, uit angst om door de VS gestraft te worden."

Atoombom

Het wordt daarom wel lastig om de atoomdeal in stand te houden, denkt Van der Meer. "Ik denk dat Iran stap voor stap zijn nucleaire programma zal uitbreiden, maar niet zodanig dat iemand ze van het bouwen van kernwapens kan beschuldigen. Ze zullen binnen bepaalde marges blijven om een militair conflict met de VS te vermijden."

Voor de ontwikkeling van een atoombom moet uranium bovendien veel meer verrijkt worden dan Iran nu van plan is, legt atoomfysicus Wim Turkenburg uit. "Voor kernwapens moet je uranium verrijken tot 90 procent." Iran doet dat nu tot 4,5 procent, in plaats van de 3,67 procent die in de atoomdeal was afgesproken. "Op zich is wat er nu gebeurt dus nog niet zo dreigend. Ook moet je van dat hoogverrijkt uranium minimaal 15 kilo hebben."

Turkenburg plaatst wel een kanttekening: met een verrijking van 20 procent is al een explosief te maken. "Maar dat is een minder geavanceerde bom." Volgens de atoomfysicus kan Iran in theorie in zes tot negen maanden zo'n eenvoudige atoombom maken.

De woordvoerder van de Iraanse atoomenergieorganisatie zinspeelde er maandag in een interview op dat Iran een verrijking van 20 procent of meer overweegt als het van Europa nog niet heeft gekregen wat het wil, meldt persbureau AP.

Clingendaelonderzoeker Van der Meer denkt dat het risico voor Iran nu te groot is om wapens te maken. "Kernwapens zijn fantastische verzekeringspremies om niet door andere landen te worden aangevallen. Maar zolang je ze nog niet hebt en andere landen weten wel dat je ermee bezig bent, bestaat het risico op een preventieve aanval."

Wat dat betreft bevindt een land als Noord-Korea zich in een comfortabeler positie, vindt Van der Meer. In tegenstelling tot Iran heeft dat land wél kernwapens.

"Ik denk dat sommige Iraniërs met enige jaloezie naar Noord-Korea kijken. Zij denken: de dictator van dat armzalige ontwikkelingslandje heeft wel Trump op bezoek gehad. Met andere woorden: Noord-Korea wordt serieus genomen." Trump zette eind vorige maand als eerste Amerikaanse president voet op Noord-Koreaans grondgebied tijdens een ontmoeting met de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un.

Diplomatie

Zelf zal Kim Jong-un niet zo snel een deal sluiten met de VS, verwacht Van der Meer, die bij Clingendael ook veel onderzoek doet naar Noord-Korea. Het atoomakkoord met Iran is voor de Noord-Koreanen niet bepaald een goed voorbeeld geweest, zegt hij.

"Op zich was dat echt een goede deal. Maar voor Iran heeft die totaal verkeerd uitgepakt. Wat is de handtekening van een Amerikaanse president waard, denkt Iran nu. En in Noord-Korea denken ze: wij gaan geen akkoord sluiten met de VS, kijk maar naar wat er met de Irandeal is gebeurd. Dit soort dingen zijn uiteindelijk dodelijk voor de diplomatie."