'Europa moet eurolanden die begrotingregels schenden aanpakken'

Schulden van eurolanden die te ruim begroten, moeten worden teruggedrongen. Landen die dat niet doen zouden harder moeten worden aangepakt. Dat valt op te maken uit een advies van de Raad van State aan de Tweede Kamer. Ook voor Nederland staat er een advies in: kijk nog eens of de schuldenlast van particulieren, zoals hypotheekschulden, verder omlaag moet.

De Kamer heeft begin dit jaar om het advies gevraagd, omdat ze zich zorgen maakt over wat er gebeurt als landen binnen de zone zich niet aan afspraken houden. Dat was onlangs bijvoorbeeld nog het geval met Italië, dat voor dit jaar een begroting indiende die niet aan de regels voldeed. Daarnaast is de vraag wat er gedaan kan worden als meerdere landen en bankenstelsels tegelijk in de problemen komen.

Nederland profiteert als handelsland relatief veel van het feit dat het deel uitmaakt van de eurozone, maar is daardoor ook kwetsbaar als het misgaat in de andere eurolanden. Deze maand bepaalt de Europese Raad voor de komende vijf jaar een plan van aanpak voor de nieuw aantredende Europese Commissie.

Ook Nederland mag zich daar in mengen en zeggen wat er moet gebeuren om risico's in de eurozone te verkleinen. Het advies dat de Raad van State vandaag aan de Kamer presenteert is dus belangrijk, omdat het kan bijdragen aan de bepaling van het Nederlandse standpunt.

Hoe staan we ervoor?

Sinds het vorige advies van de Raad van State in 2017 is de economie van de eurozone erop vooruitgegaan. Volgens de Raad, het hoogste adviesorgaan van de regering, staan de begrotingen er over het algemeen beter voor. Ook de banken laten betere cijfers zien, onder meer doordat ze voor een deel van hun probleemleningen zijn verlost.

De steunprogramma's voor probleemlanden zoals Griekenland, Ierland en Spanje zijn succesvol. Nadat de eurolanden door de crisis flink op de proef waren gesteld, zijn er maatregelen getroffen om het financiële stelsel weerbaarder te maken. Bijvoorbeeld door het invoeren van het Europees Stabiliteitsmechanisme, een noodfonds dat kan bijspringen als landen in de problemen raken. Daar waren ook hervormingen aan verbonden.

Maar in landen die geen steun uit dat fonds ontvingen, blijven de nodige hervormingen nog achter. Het gebrek aan dit soort hervormingen zit de groei van de economie in de eurozone in de weg. De mogelijke groei zal de komende tijd naar verwachting blijven hangen rond de 1,25 procent. Sommige landen hebben aanhoudend een hoge overheidsschuld.

Ook Nederland

Ook in Nederland blijven de nodige hervormingen achter, concludeert de Raad. Nederland zou meer kunnen doen aan het risico dat onze economie loopt door de relatief hoge schulden van huishoudens in Nederland. Dat komt omdat veel Nederlanders een eigen huis en dus een hypotheek hebben.

Zorgpunten zijn de aanhoudend lage rente van de ECB, die goedkoop lenen mogelijk maakt, en de snelgroeiende huizenprijzen. Ook zal de vergrijzing voor steeds hogere kosten zorgen.

Risico's

De vraag is of de eurolanden voldoende buffer hebben om tegenvallers straks op te vangen. Elf van de negentien hebben een hogere staatsschuld dan de vastgestelde norm (maximaal 60 procent van het bruto binnenlands product). Volgens de regels zouden die landen hun schulden in een 'bevredigend tempo' moeten terugdringen, en dat gebeurt te weinig. Het niet navolgen van die regels wordt bovendien niet genoeg gehandhaafd, omdat er te weinig wordt afgestraft met bijvoorbeeld financiële sancties.

Als er een nieuwe recessie komt of de rentes omhoog gaan, kan dat voor problemen zorgen. En als er dan problemen zijn, dan is de kans nog te groot dat belastingbetalers daarvoor opdraaien.

Banken en overheden zijn namelijk nog te sterk aan elkaar verbonden, constateert de Raad. Banken hebben nog steeds leningen en obligaties van overheden op hun balans staan. Volgens internationale regels mogen die als risicoloos gezien worden, waardoor banken er geen kapitaal voor hoeven aan te houden als zekerheid.

Maar niet alle landen zijn even kredietwaardig. Neem bijvoorbeeld Italië. Daar nam de hoeveelheid overheidsschuld op de balans van banken afgelopen tijd juist weer toe. Dan kunnen landen en banken tegelijk in de problemen komen, wat de gevolgen flink versterkt.

De Tweede Kamer zal zich nu in aanloop naar het Europees overleg over het advies van de Raad van State buigen. Morgenavond is er een debat.