Minder eiken en meer vijanden moeten processierupsen-plaag indammen

• Sid van der Linden

  redacteur Online

"Het heeft ook wel een voordeel", lacht onderzoeker Silvia Hellingman. "Nadat ik die brandhaar in mijn oog had gekregen, kon ik veel beter putten bij golf. Ik heb een soort viziertje nu."

Het is een klein wonder dat Hellingman in al die jaren dat ze de eikenprocessierups bestudeert, nauwelijks ziek is geworden van de vele miljarden brandharen die inmiddels langs haar hoofd zijn gezweefd.

Als geen ander weet de entomoloog wat de brandharen van de rups kunnen veroorzaken: "Ik ken iemand die een dodelijke allergie heeft opgelopen." In het zoveelste jaar dat de eikenprocessierups een ware plaag is in Nederland, zegt ze waar het volgens haar op staat: "Nederland moet fundamenteel veranderen. Minder eiken, meer geld en meer natuurlijke vijanden. We hebben zelf een structuur gecreëerd waarin de eikenprocessierups zijn gang kan gaan. Dat kun je de rups niet kwalijk nemen, maar daar gaan we nu de zure vruchten van plukken."

Thuis in Drenthe kan Hellingman de eiken bij wijze van spreken met de ogen dicht nog zien. "Drenthe heeft de hoogste eikendichtheid van heel Europa. Er zitten hier in de buurt nesten van wel een meter lang. Er staan heel veel eiken langs huizen, langs fietspaden, bij scholen. En dat is in heel Nederland zo."

De eikenprocessierups is de rups van een nachtvlinder. De rupsen gaan 's nachts in groepen (in processie) op zoek naar eikenbladeren om te eten. De honderdduizenden brandharen per rups kunnen ernstige klachten veroorzaken. Eenmaal losgekomen van de rups kunnen de haren rondwaaien en nog jaren actief blijven.

"Mensen die de openbare ruimte inrichten krijgen het soms gewoon niet voor elkaar om een beetje voor diversiteit in bomen te zorgen", vertelt bioloog Arnold van Vliet van Wageningen University. "Het moet allemaal recht en strak, anders past het niet bij de kozijnen."

"Daar krijg je een monocultuur van", vervolgt de bioloog. "En dan is het voor de eikenprocessierups heel eenvoudig om zich te verspreiden. Ik vind echt niet dat alle eiken het land uit moeten. Maar is het nou nodig om overal van die eindeloze eikenlanen te hebben?"

Hellingman wil landschapsarchitecten op het hart drukken om creatiever om te gaan met bomen. "Het moeten allemaal maar loofbomen zijn, maar waarom niet vaker naaldbomen? Dat zorgt ook nog voor geweldige schuilplaatsen voor insecten en vogels in de winter."

Dit jaar zorgt de eikenprocessierups oa. in Ede voor veel overlast:

Meer natuurlijke vijanden

Kevers, vliegen en vogels. Sommigen zijn gek op de eikenprocessierups. Maar veel van die soorten leven niet of weinig in Nederland. Hellingman onderzoekt op dit moment welke soorten effectief zouden zijn om de rupsenplaag in Nederland te verminderen. De kleine poppenkever "hij eet ze als kroketjes", heeft nu haar aandacht. "Maar die gaat nooit gedijen in een strakke omgeving. Daarom is het goed dat de provincie Gelderland bijvoorbeeld geld steekt in het kweken van de sluipvlieg, ook een natuurlijke vijand."

Boomklevers en koolmezen zijn ook dol op de rupsen. "Ze schudden er eerst alle brandharen vanaf." De koekoek, met aangepast spijsverteringskanaal, werkt de rupsen zelfs met huid en brandhaar weg.

Nationaal probleem

Kruiwagens vol geld heb je nodig, denkt Hellingman. Voor onderzoek naar oplossingen, voor het investeren daarin en voor de medische gevolgen. "Het is een nationaal probleem dat de leefbaarheid aantast. Wie brandharen inademt, kan een shock krijgen. Brandharen kunnen zich verankeren in je ogen en daar kun je blind van raken. Ik neem het de overheid kwalijk dat er niet meer geld uitgetrokken wordt. Desnoods voor een vaccin, dat mensen er immuun voor kunnen worden."

De opmars van de rups in Nederland hadden we niet tegen kunnen houden, daar zijn Hellingman en Van Vliet het over eens. "Zo gaat het ook met de tijgermug. Of de dennenprocessierups die er ook aan komt. En dat hangt samen met klimaatverandering", zegt Van Vliet. "Ik vind de eikenprocessierups interessant omdat er ook een gezondheidsaspect aan zit. Ik vind het hele verhaal illustratief voor hoe dit soort dingen gaat en dat het ons niet lukt om voldoende slagkracht te ontwikkelen om dat toch tegen te houden."

"Het wordt alleen maar erger met de eikenprocessierups", denkt Hellingman. "Dat vraagt om een totale mentaliteitsverandering. Ik zit voor mijn werk geregeld in hoogwerkers met mijn kruin in de bomen tussen de rupsen. Dat is niet zonder risico en daarom wil niemand dit werk doen. Maar ik zeg wel eens tegen mijn collega's: Wij rusten niet tot we een oplossing vinden."