Selfies, zelfs in string, in Tsjernobyl: nieuw soort toerisme door tv-serie

• Ivo Landman

  redacteur Online

Gezellige selfies in fraaie poses. Meestal leuk, maar je verwacht ze niet echt in het gebied rond Tsjernobyl dat radioactief is besmet. Dieptepunt is een foto op Instagram van een vrouw die in G-string poseert. "Respectloos", "belachelijk", "walgelijk en "delete", staat in de reacties.

De schrijver van Chernobyl, een vijfdelige tv-serie bij HBO die de afgelopen weken werd uitgezonden, zit in zijn maag met de manier waarop sommige bezoekers zich gedragen in het verlaten gebied rond de centrale.

"Het is prachtig dat Chernobyl een piek in het toerisme op gang heeft gebracht", schreef scriptschrijver Craig Mazin vandaag op Twitter. "Maar, ja, ik heb de foto's gezien. Als je erheen gaat, vergeet dan niet dat er zich er een verschrikkelijke tragedie heeft voltrokken. Gedraag je met respect voor allen die hebben geleden en offers hebben gebracht."

Wie de tv-serie heeft gezien, blijft achter met op het netvlies andere beelden: brandweermannen en medewerkers van de centrale die een gruwelijke dood sterven door stralingsziekte, een steeds verder escalerende kernramp, soldaten en mijnwerkers die zichzelf opofferen en Sovjet-partijbonzen die vooral bezig zijn hun eigen hachje te redden en de hele ramp het liefst zo diep mogelijk in een enorme doofpot zouden wegstoppen.

In deze terugblik is te zien hoe de Sovjets de ramp aanvankelijk probeerden geheim te houden. Maar de gevolgen waren al snel in heel Europa merkbaar:

Rik Brinks van het reisbureau CultureRoad in Utrecht organiseert reizen naar 'bestemmingen waarvan je moeder liever niet heeft dat je er naartoe gaat', waaronder ook Tsjernobyl. Hij geeft reizigers die ernaartoe willen altijd mee dat ze zich respectvol moeten gedragen. "We zeggen: let erop, je gaat naar een plek waar iets verschrikkelijks is gebeurd."

Brinks zag bij zijn reisbureau de interesse voor de Tsjernobyl-reizen de afgelopen tijd sterk toenemen door de tv-serie. "De afgelopen dagen hadden we tientallen aanvragen. Sommigen willen meteen boeken en zeggen: ik wil er nu heen, nog voordat straks alle toeristen uit de hele wereld gaan."

Hij is zelf ook in Tsjernobyl geweest. Het spookstadje Pripyat, vlak bij de centrale, is een naargeestige plek vol verlaten gebouwen. "Alles ligt erbij zoals het is achtergelaten na de evacuatie, het zwembad, het theater, het ziekenhuis, de draaimolen, de botsauto's. De boeken op school liggen liggen nog open."

Hoewel de stralingsniveau's in de stad Pripyat nog altijd hoger zijn dan normaal, is het redelijk veilig, zeker sinds in 2016 een enorme stalen constructie over het reactorgebouw is geplaatst. "Op bepaalde plekken, zoals 'het rode bos' moet je niet komen, maar in Pripyat is het veilig zolang je nergens aan zit."

Waarom misdragen sommige toeristen zich op zo'n plek? Volgens Stijn Reijnders, hoogleraar Cultureel Erfgoed aan de Erasmus Universiteit gaat het om uitzonderingen. "Dark Tourism bestaat al heel lang. Er gaan ook heel veel mensen naar Ground Zero in New York of naar de plek waar Kennedy is vermoord. De meeste mensen komen uit eerbied voor de slachtoffers, maar ook uit een zekere fascinatie voor wat daar is gebeurd. Bij Auschwitz komen ieder jaar meer dan een miljoen bezoekers, en er zijn maar een paar die zich misdragen."

Franka Hummels, schrijver van het boek De generatorgeneratie over de gevolgen van de ramp, heeft het gebied sinds 2008 talloze keren bezocht en zag het toerisme alleen maar toenemen. Je hebt verschillende groepen toeristen, ondervond ze. "Russen die uit nostalgie naar de Sovjet-tijd komen kijken hoe het behang in hun huizen er vroeger ook alweer uitzag. Dan zijn er de toeristen die de stad alleen kennen uit een videogame. Die kennen wel de hele plattegrond van Pripyat uit hun hoofd maar zijn zich niet zo bewust van de geschiedenis. Ze kennen het vooral als een plek waar ze gewend zijn zombies af te knallen."

Daarnaast zijn er de buitenlandse toeristen die de plek uit historisch besef bezoeken, maar ook steeds meer 'stoere' toeristen die een bezoekje aan de rampplek wel cool vinden. "Dat stijgt ook omdat Oekraïne het steeds makkelijker maakt om er te komen. Het is een goedkoop land, het bier is niet duur, dus je ziet dat mensen er vrijgezellenfeesten gaan houden en zo."

Door de tv-serie is er nu een enorme toestroom van Amerikanen naar het gebied rond de centrale in Tsjernobyl. Hummels snapt dat ze het spannend vinden om daar te zijn. "Het is ook spannend als je het geluid van dertig geigertellers tegelijk hoort toenemen. Maar het is niet cool. Het is niet gaaf. Het is een rampplek."