Duizendpoot Martine Bijl vermaakte drie generaties

• Petra Steenhoff

  redacteur Online

Een mensenschuwe tobber, een chronische nee-zegger, en naar eigen zeggen "altijd bang". Maar desalniettemin ook zangeres, actrice en presentatrice, kinderboekenschrijfster en begenadigd vertaalster. En de laatste jaren gezellig vilein haarzelf in Heel Holland Bakt.

Martine Bijl vermaakte drie generaties. Donderdag overleed ze op 71-jarige leeftijd aan de complicaties van een hersenbloeding uit 2015.

Eigenlijk had Bijl al afscheid van het vak genomen toen Max-directeur Slagter haar in 2012 vroeg voor Heel Holland Bakt. Ze stond met stip bovenaan zijn lijstje. "En ze was ook nummer 2, 3 en 4." Toen hij haar met een high tea met Martine-taart in het Amstel Hotel wist te verleiden het Britse origineel te bekijken, was ze verkocht.

"Het is mooi om te kijken naar leuke, begeesterde mensen", oordeelde Bijl zelf in een zeldzaam interview. Geen "zelfingenomen ijdeltuiten", maar aardige mensen die leuke dingen doen. "Dat is voor mij steeds meer de essentie van het leven."

De veelzijdige Bijl had haar leven lang al in de spotlights gestaan. Ze werkte niet alleen voor televisie, maar stond ook met eigen shows in het theater, zong, acteerde in films, schreef een aantal kinderboeken en vertaalde en bewerkte televisiescripts en musicals.

Ook bij de zuiderburen was ze populair. De Belgische zanger Louis Neefs eerde haar met het nummer Martine.

Martine Bijl werd als zangeres ontdekt toen ze nog op het gymnasium zat. Op feestavonden zong ze liedjes waarbij ze zichzelf op gitaar begeleidde. In 1965 werd ze opgemerkt door Ben Levi, destijds een autoriteit op het gebied van Franse chansons. Hij bracht haar in contact met Willem Duys, die haar eerste albums produceerde.

Haar eerste grote hit had ze met De Makelaar van Schagen, haar hoogste hitnotering bereikte ze in 1977 met Het Limburgs Klaaglied, dat de dertiende plaats in de Nationale Hitparade haalde. In 1966 stond ze voor Nederland op het Songfestival in Knokke, twee jaar later kreeg ze een Edison voor het album Martine Bijl Zingt Liedjes Uit De Tijd Van Ot En Sien.

Bijl was in die periode het toonbeeld van het lieve blonde meisje dat zo schattig kon zingen. Het zou een aantal jaren duren voor ze zich daarvan los kon maken.

In die periode leerde ze ook gitarist en componist Henk van der Molen kennen. Hij begeleidde haar muzikaal en ze kreeg een relatie met hem die tot 1990 zou duren. In 1992 trouwde ze met acteur Berend Boudewijn.

Ook schreef Bijl in de jaren 60 een aantal kinderboeken, zoals Elfje Twaalfje. Samen met Anton Pieck werkte ze aan Sprookjes van de Efteling. Een jaar later bewerkte ze de sprookjes van Hans Christian Andersen en bracht daarbij het album Martine Bijl Zingt Andersen uit.

Na het winnen van de Edison was ze veelgevraagd op televisie, voornamelijk als zangeres maar ook als panellid in het spelprogramma Wie van de Drie en in de jaren 80 in Babbelonië. Als actrice was ze te zien in de speelfilm Help, de dokter verzuipt en andere films, meest recent in Alles is Familie (2012).

Een eigen televisieshow bij de TROS volgde in 1975, Martine. Daarin zong ze en ontving gasten. Het programma werd in 1980 onderscheiden met een Gouden Televizier-Ring. In 1986 werd ze presentator van het spelprogramma Dinges.

In 1983 stond ze voor het eerst met haar eigen theatershow Martine op het podium. Er volgden er nog drie, maar uiteindelijk hield ze het voor gezien omdat "ik er heel eerlijk gezegd geen zin meer in had. Ik was bang, ik was altijd bang", vertelde ze in 2011 in het NTR-radioprogramma Kunststof.

"Ik was bang als ik opkwam en nog steeds bang als ik afging. Of het de eerste of de 130ste voorstelling was, dat maakte niks uit. Toen dacht ik: het is tijd voor een carrièreswitch."

De carrièreswitch kwam er. Martine Bijl had een uitstekend taalgevoel en dat gebruikte ze in de jaren 90 voor het vertalen en bewerken van televisie- en toneelscripts, waarin ze soms zelf een hoofdrol speelde. Zoals de komedie Het zonnetje in huis, waarin ze tegenover Johnny Kraaykamp sr. en diens zoon Johnny jr. stond.

Voor de VARA vertaalde ze de Zweedse serie Svenson & Svenson naar Jansen, Jansen en voor RTL4 vertaalde ze de komische Britse serie 2point4 children naar Kees & Co. Ook bewerkte ze musicals als The Lion King, Mary Poppins en The Little Mermaid.

Tegen haar eigen voornemens in keerde ze in 2013 terug voor de camera met Heel Holland Bakt, het onverwachte kijkcijfercanon dat altijd aan haar naam verbonden zal blijven. Geen afzeik-tv, wel de voor haar zo kenmerkende licht-ironische, ondeugende ondertoon en Hollandse nuchterheid.

"Voor de deelnemers is het een serieuze zaak, maar het programma moet wel leuk blijven. Het is geen oorlog, ik maak ook graag een grapje. Ik loop een beetje tussen de mensen door en ben een soort schakel tussen de jury en de bakkers", zei Bijl daar zelf over in een interview met Televizier.

"Ze hebben me niet gevraagd omdat ik er verstand van heb, maar omdat ze vinden dat ik de juiste toon heb."

Ze moest het stokje aan André van Duin overdragen toen ze in september 2015 werd getroffen door een hersenbloeding. Tijdens de ochtendgymnastiek knapte "een ballonnetje".

In het boek Rinkeldekink deed ze verslag van haar herstel. In haar spitsvondige stijl vergeleek ze de aandoening met een monster dat in haar was gekropen. "Hij kaatst tegen de wanden van mijn kop, hij maakt mijn kaken stijf. Hij mompelt en sist. Hij trekt mijn lichaam aan als een jas."

Volgens echtgenoot Boudewijn herstelde Bijl in de maanden na de bloeding. "Als ze nu binnen zou lopen, zou je niets meer aan haar zien, al vindt zij zelf dat ze minder goed spreekt dan vroeger. Ze is wat sneller moe, dat is eigenlijk het enige", zei hij in 2017. "De Privé is dus niet op de hoogte, want in de Privé staat dat het heel slecht met haar gaat."