Salvini wil zoveel mogelijk rechts-populisten verenigen. Kan dat?

• Heleen D'Haens

  redacteur Buitenland

"Vandaag schrijven we samen geschiedenis", twitterde Matteo Salvini vanochtend vanuit Milaan. De Europese missie van de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken, leider van de rechts-populistische partij Lega, staat verwoord op een gigantisch spandoek. "Stop de bureaucraten. Stop de bankiers. Stop de wereldverbeteraars. Stop de bootjes."

Met het oog op de verkiezingen voor het Europees Parlement wil Salvini zoveel mogelijk rechts-populistische partijen verenigen in een nieuwe politieke familie, en zo hun slagkracht in het Europees Parlement vergoten. Hij werkt daarvoor samen met de Franse Marine Le Pen.

Voortbouwen op Wilders

"Eigenlijk neemt Salvini het stokje over van Le Pen en Wilders vijf jaar geleden", legt hoogleraar politicologie Sarah de Lange uit. "Hij bouwt voort op de fractie die zij toen al hebben gevormd. Daarvoor probeert hij nu extra leden aan te trekken."

Een van de partijen die Salvini er graag bij wil is Fidesz, van de populaire Hongaarse premier Viktor Orbán. Die hoort nu bij de christendemocratische fractie, maar is daar geschorst na een kritische postercampagne tegen commissievoorzitter Jean-Claude Juncker, ook een christendemocraat. Na de verkiezingen beslist de partij of ze bij de christendemocraten blijft, of overstapt naar Salvini's groep.

Als dat gebeurt, kan die groep volgens peilingen 91 zetels halen in het Europees Parlement (bron: politico.eu).

Maar ook al willen veel rechts-populistische partijen hetzelfde (minder macht voor de Europese Unie, en minder migranten naar Europa), lang niet alle partijen willen bij de club van Salvini horen.

De Poolse partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) bijvoorbeeld, die populair is in zijn thuisland en volgens peilingen kans maakt op 22 zetels, ziet ervan af. Ook nieuwkomer Forum voor Democratie wil zich bij een andere familie voegen. "Voor ons is samenwerken met mevrouw Le Pen een brug te ver", zegt lijsttrekker Derk-Jan Eppink daarover.

Dwepen met Poetin

"Er zijn verschillende redenen waarom partijen zich niet bij de nieuwe groep willen aansluiten", zegt Sarah de Lange. "Inhoudelijk speelt bijvoorbeeld de houding van Salvini en Le Pen ten opzichte van Rusland."

Le Pen maakt geen geheim van haar bewondering voor Poetin, Salvini droeg in het Europees Parlement zelfs een t-shirt met zijn afbeelding. Een van de vele partijen die daar aanstoot aan nemen, zijn de Zweden Democraten. "Wij nemen een sterk standpunt in tegen Rusland", zegt Europarlementariër Peter Lundgren. "Voor ons is dat een rode lijn."

"Anderen hebben dan weer strategische overwegingen", vult De Lange aan. "Veel rechts-populistische partijen zijn in hun eigen land nog steeds bezig geaccepteerd te worden door de gevestigde politieke orde. Zij proberen aansluiting te vinden bij een fractie die gematigder overkomt, zoals die waarin ook de Britse Conservatieven zitten."

Rechts-populistische partijen die niet met Salvini willen samenwerken, zijn volgens peilingen goed voor 63 zetels. (bron: politico.eu)

Grote vraag: kunnen deze partijen hun anti-EU-ambities minder goed waarmaken als ze niet in een grote fractie zitten? "Niet noodzakelijk", vindt Derk-Jan Eppink van Forum voor Democratie. "Je moet een meerderheid vinden door enkele punten eruit te halen, en daar samen een lijn te trekken. Zulke stemafspraken zien we ook in de Tweede Kamer."

Toch is dat niet hetzelfde als samen in een fractie zitten, legt politicologe Sarah de Lange uit. "Grote fracties krijgen in het Europees Parlement niet alleen meer geld, maar ook meer middelen om het beleid te beïnvloeden. Dat gaat over het voorzitterschap van commissies, of wie bepaalde rapporten mag schrijven. Daarbij werkt verdeeldheid altijd tegen je."

Hoe werkt het Europees Parlement eigenlijk? En hoe verhoudt het zich tot de andere machtsinstellingen in Brussel? In deze video legt correspondent Sander van Hoorn het uit:

Zullen de rechts-populistische partijen, verdeeld over verschillende fracties, straks dan iets kunnen veranderen in Brussel, zoals Salvini zo graag wil? "Een meerderheid zullen deze partijen niet halen", zegt De Lange. "Dus in dat opzicht kunnen ze niet zoveel blokkeren."

Toch verwacht ze dat er na de verkiezingen iets gaat schuiven in Brussel. "De christendemocraten en sociaaldemocraten zullen hun absolute meerderheid in het parlement verliezen. Daardoor zullen fracties veel harder op zoek moeten naar een meerderheid, en wordt de politiek dynamischer."

Dat is een gezonde ontwikkeling, vindt De Lange. "Zo'n meerderheid van gevestigde partijen werkt belemmerend", licht ze toe. "Daardoor is het niet duidelijk waar de conflicten zitten."

Dat zal met de opkomst van de rechts-populistische partijen zeker veranderen, denkt ze. "Er zal straks veel meer politiek moeten worden bedreven."