'Politie moet bodycams verplichten, nu te vrijblijvend'
De politie gaat te vrijblijvend om met bodycams. Agenten moeten de camera's verplicht dragen en het moet duidelijk zijn wanneer ze moeten filmen en wanneer niet. Dat zegt deskundige Sander Flight, die al jarenlang onderzoek doet naar het gebruik van bodycams. De politie voelt niets voor zo'n verplichting.
Recent deed Flight onderzoek bij de Amsterdamse politie. Daaruit blijkt dat de camera's effect hebben: agenten voelen zich veiliger en het leidt daadwerkelijk tot minder agressie en geweld.
Om die reden meldde de politie vanochtend dat er 2000 extra bodycams komen voor agenten. Zij mogen zelf kiezen of ze de camera's dragen. Ook mogen ze zelf bepalen wanneer ze het apparaat aan of uit zetten en welke beelden bewaard moeten blijven.
Vragen om ellende
"Dat is vragen om ellende", zegt onderzoeker Flight. "Je moet zorgen dat het apparaat wordt gezien als een neutrale scheidsrechter. Dat betekent dus dat de vrijwilligheid en vrijblijvendheid aan de kant van de politie eraf moet."
Flight vindt dat alle agenten die op 112-meldingen af gaan de bodycams moeten dragen. Hij wil ook dat duidelijk wordt in welke situaties er wel of niet gefilmd wordt en wanneer een agent zelf mag kiezen.
Alleen met duidelijke 'spelregels' worden de bodycams optimaal benut, vertelt hij. "Als ik een klacht indien tegen een agent van wie ik denk dat hij heeft gefilmd en de beelden blijken er niet te zijn of ze zijn gewist, dan word ik natuurlijk boos. Ook dat aspect moet dus van tevoren goed geregeld zijn."
De politie experimenteert al jaren met bodycams. In deze video zie je bodycambeelden van een arrestatie in 2017:
"Wij kiezen er voor de professionaliteit van onze collega's voorop te stellen", reageert Theo van der Plas, bij de politie verantwoordelijk voor de invoering van bodycams. "De incidenten waar zij mee te maken krijgen, zijn niet allemaal te vatten in een protocol. Wij hechten veel aan de inschatting die een agent maakt van de situatie."
Hij geeft een voorbeeld. "De ene wijkagent zegt: een bodycam helpt mij enorm in mijn werk. Maar er zijn ook wijkagenten die zeggen: mij juist niet, omdat de jongeren met wie ik contact wil leggen er argwanend tegenover staan. Het is dan een bewuste keuze om geen bodycam te dragen. Dat moeten we niet gaan opleggen."
Dat geldt óók voor de agenten die afgaan op 112-meldingen, zegt hij. "In bepaalde wijken zou een filmende agent juist extra spanning kunnen opleveren. Wij hebben goed opgeleide politiemensen die zelf kunnen beoordelen of de bodycam nodig is."
De standaard bewaartermijn voor bodycambeelden is 28 dagen. Van der Plas gelooft niet dat agenten vanwege een klacht bewust beelden zullen wissen. "Maar het kan dus dat de camera niet aan stond. We gaan dat niet verplichten."
De eerste vraag die ik overal kreeg was: 'Kan dat beeld ook tegen mij gebruikt worden?'
Lang niet alle agenten blijken in de praktijk zin te hebben in een camera op hun vest. In een eigen evaluatie van de politie staat dat "een grote groep" kritisch is over de bodycams.
Dat merkte ook Flight tijdens zijn onderzoek in Amsterdam. "De eerste vraag die ik overal kreeg was: 'Kan dat beeld ook tegen mij gebruikt worden?'. Als ik heel eerlijk ben: ja, dat kan. Maar ik mag hopen dat als de politie iets doet wat niet door de beugel kan, ze daar toch van wil leren zodat het in de toekomst wordt voorkomen."
In de Verenigde Staten, waar de politie op grote schaal gebruik maakt van bodycams, staan ze standaard altijd aan. Wel is er een essentieel verschil met Nederland, zegt Flight. "In Amerika zijn bodycams ingevoerd om de burger te beschermen tegen politiegeweld, hier zijn ze er om de politie te beschermen tegen boze burgers."
Zelf vindt hij dat de bodycam niet standaard aan hoeft, maar bijvoorbeeld wel altijd als een agent iemand corrigerend aanspreekt. "Je weet immers nooit welke interactie gaat escaleren."
Wapenwedloop
Burgerrechtenactivisten waarschuwden eerder dat de bodycams van de politie een inbreuk vormen op de privacy. "Een bodycam schendt onze privacy minder dan een bewakingscamera, die alles op straat filmt", vindt Flight.
"Omdat bodycams ook aantoonbaar positief effect hebben en ze alleen de persoon tegenover de agent filmen, vind ik ze als middel juist veel meer proportioneel."
Toch kleven er ook nadelen aan het gebruik van de camera's, waarschuwt hij. "Een risico is dat we een soort wapenwedloop krijgen in filmen. Burgers filmen de politie, de politie filmt de burger terug."
En dat terwijl beelden lang niet alles zeggen. Ze kunnen zelfs voor verwarring zorgen als de context ontbreekt. "In veel situaties is het logisch dat iets niet helemaal perfect verloopt. Door dat te filmen, vergroot je het ook uit. Het risico bestaat dat beelden zoveel gewicht krijgen dat ze ten koste gaan van het vertrouwen in de politie."
Politieman Van der Plas is daar niet zo bang voor. Hij denkt dat de politie met bodycambeelden juist beter in staat is het complete verhaal te vertellen. "We hebben al meerdere keren meegemaakt dat maar een stukje van een incident naar buiten kwam. Een collega krijgt klappen, deelt dan zelf ook een klap uit en alleen die laatste staat op YouTube. De bodycam kan helpen om ook ons gedeelte van het verhaal te vertellen."
