'Koehandel' om zetels Eerste Kamer is begonnen
Erika de Joode en Guus Dietvorst
redacteuren Online
Erika de Joode en Guus Dietvorst
redacteuren Online
Het klinkt zo eenvoudig: wij hebben op 20 maart Provinciale Statenleden gekozen en zij kiezen op hun beurt de leden van de Eerste Kamer. Maar aan die Eerste Kamerverkiezingen gaat een hoop gelobby en handjeklap vooraf.
Er zijn namelijk een paar zetels in de Eerste Kamer waarvan nog niet zeker is welke partij ze krijgt. Veel partijen azen daar natuurlijk op. En daarmee is een politieke koehandel op gang gekomen, een strijd om de senaatsbankjes.
In 2011 leidde dat er bijvoorbeeld toe dat een Statenlid van een provinciale partij in Zeeland op het torentje van premier Rutte werd uitgenodigd. Rutte en PVV-gedoogpartner Wilders wilden hem overhalen om bij de Eerste Kamerverkiezingen op de VVD te stemmen. Daar zouden toezeggingen over de Zeeuwse Hedwigepolder tegenover staan, maar Rutte heeft dat altijd ontkend.
Enkele stem
Hoewel er nu nog niemand op het torentje is gesignaleerd, is het politieke spel al wel begonnen. Volgens politicoloog Simon Otjes van de Rijksuniversiteit Groningen zijn de verschillen erg klein. Een enkele stem zou straks al doorslaggevend kunnen zijn.
Hoe zit dat? Daarvoor moeten we eerst kijken naar hoe de Eerste Kamerverkiezingen precies werken. Die verkiezingen zijn op 27 mei, als alle Provinciale Statenleden hun stem uitbrengen op een kandidaat voor de Senaat.
Ook speciale kiescolleges op Bonaire, Sint-Eustatius en Saba doen mee aan de verkiezingen. Zij mogen dit jaar voor het eerst stemmen voor de Eerste Kamer. Hoe meer inwoners de politici vertegenwoordigen, hoe zwaarder hun stem meeweegt.
Stemmen 'over'
Als alle stemmen binnen zijn, bepaalt de kiesdeler hoeveel stemmen een partij nodig heeft voor één zetel in de Eerste Kamer. Stel: partij X krijgt 100 stemmen en de kiesdeler is 20, dan heeft partij X recht op 5 zetels. Maar vaak zijn die getallen niet zo mooi afgerond. Het kan bijvoorbeeld ook zijn dat partij X 110 stemmen krijgt. De partij heeft dan recht op 5 'volle' zetels, maar houdt nog 10 stemmen 'over'.
Precies over de stemmen die partijen 'over' hebben, gaat het nu. Want nadat alle 'volle' zetels zijn verdeeld, blijven er nog een paar Eerste Kamerzetels over. Het gaat om acht of zeven zogenoemde restzetels.
En daarom zijn partijen op het Binnenhof en in de provinciehuizen druk aan het rekenen. Hoeveel extra stemmen hebben zij nodig om een restzetel in de wacht te slepen? Denk heeft bijvoorbeeld meer dan een halve Senaatszetel te verdelen, zegt kieswetkenner Hylke ten Cate, die ook voor 50Plus actief is. "Niet genoeg voor een eigen zetel, maar het is wel interessant om te zien op wie zij straks gaan stemmen."
PvdA en ChristenUnie
Politicoloog Otjes, die ook rekenwerk doet voor GroenLinks, denkt dat de strijd vooral gaat tussen de PvdA en de ChristenUnie. Aan die twee partijen dus de taak om de komende weken te lobbyen bij andere partijen die stemmen 'over' hebben.
De SGP zou bijvoorbeeld bepaalde Statenleden op de verwante ChristenUnie kunnen laten stemmen om een extra Eerste Kamerzetel voor die partij in de wacht te slepen. De PvdA kan op zijn beurt gaan praten met andere linkse partijen om te kijken of die nog stemmen 'over' hebben.
Sommige partijen gaan de komende periode dus op zoek naar stemmen om bijvoorbeeld van hun halve zetel een hele te maken. Maar er zijn ook partijen die geen kans maken op een restzetel, omdat ze te weinig stemmen 'over' hebben. Zij denken de komende tijd juist na over wie ze willen steunen.
Volgens hoogleraar parlementaire geschiedenis Bert van den Braak moeten ze daarbij ook rekening houden met wat anderen doen. "Je moet niet het risico lopen dat je zelf een zetel kwijtraakt, doordat je te veel stemmen weggeeft."
Denk
Een partij die potentieel veel invloed heeft op de einduitslag is Denk. Die partij heeft in vier provincies een zetel gewonnen, maar heeft daarmee niet genoeg voor een zetel in de Eerste Kamer. Het is de vraag of Denk bij andere partijen stemmen kan loskrijgen voor een Senaatszetel, maar de partij kan dus wel stemmen uitdelen en daarmee invloed uitoefenen op de zetelverdeling. Het is tot op heden niet duidelijk waar de stemmen van Denk dan naartoe zullen gaan.
Stemmen op Bonaire kunnen de doorslag geven.
Eventueel doorslaggevende stemmen kunnen trouwens ook van de overkant van de oceaan komen, stelt Otjes op basis van zijn berekeningen over verhoudingen en mogelijke uitkomsten. "Het gaat om een heel klein verschil, zo klein dat het bijvoorbeeld zou kunnen dat de stemmen van het kiescollege op Bonaire de doorslag kunnen geven."
Wat ook bepalend kan zijn, zijn de definitieve inwoneraantallen van de provincies. Die moeten vóór 23 april bekend zijn en hebben invloed op het gewicht van de stem van Statenleden. "De kans is klein dat hiermee het verschil wordt gemaakt. Maar als de cijfers binnen zijn, ga ik voor de zekerheid wel opnieuw rekenen", zegt Otjes.
Hij ziet nog wel andere factoren die het uiteindelijke resultaat op zijn kop kunnen zetten. Menselijk falen bijvoorbeeld, of domme pech.
In het verleden is het een aantal keer voorgekomen dat partijen zetels kwijtraakten door onvoorziene omstandigheden. Een bloemlezing:
- Bij de Eerste Kamerverkiezingen van 2011 stemde Wim Cool van de D66-fractie in Noord-Holland met een blauwe pen in plaats van het vereiste rode potlood. "Dat potlood zat niet aan een ketting maar lag in dat hokje", vertelt Hylke ten Cate, die erbij was. "Hij legde het formulier erbovenop, zag het potlood niet en gebruikte daarom een blauwe pen." Hierdoor ging een Senaatszetel van D66 naar de SP.
- In 2007 maakte het Noord-Hollandse Statenlid Cheryl Braam op de lijst van GroenLinks alle vakjes rood, waardoor haar stem niet geldig was. Het kwam volgens haar doordat ze gespannen was. GroenLinks liep een zetel mis en ook hier was de SP spekkoper.
- In 1986 dachten twee VVD-Statenleden dat stemming om 10.00 uur was, maar dat bleek 9.00 uur. Het resulteerde erin dat de VVD een zetel verloor aan de PPR.
