Dag van de waarheid voor KLM-topman Pieter Elbers: waarom al die opwinding?

• André Meinema

  Verslaggever economie

Zelden is er zoveel reuring rond een benoeming of herbenoeming van een topman. KLM staat op z'n achterste benen voor bestuursvoorzitter Pieter Elbers.

Het personeel troept samen en scandeert We want Pieter. De politiek bemoeit zich ermee. Financiën-minister Wopke Hoekstra praat met Air France-KLM-topman Benjamin Smith en vindt vervanging van de geliefde en succesvolle topman "een hele rare figuur". Kranten en journaals hebben het er al weken over. Vandaag neemt de raad van commissarissen van het moederbedrijf een besluit en Nederland is er niet gerust op. Hoe komt dat toch?

De aandacht voor de hangende benoeming, samen met een door de Fransen opgeëiste plaats in de raad van commissarissen van KLM, heeft iconische proporties gekregen en is typisch voor KLM. Alles wat met de 'blauwe zwaan' van doen heeft, baadt in een soort oranjegloed. Cultuur zou bij de fusie van KLM met Air France in 2003 geen issue zijn geweest, maar het is een achilleshiel. Conflicten en belangen worden al snel langs de band van Fransen versus Hollanders gespeeld.

"Het is chauvinisme, maar het is ook een David tegenover Goliath-gevoel", zegt merken- en reputatiedeskundige Cees van Riel. "De overheid heeft zijn meerderheidsbelang destijds verkocht, en dat blijft schuren en spanningen geven. Neem nou de opmerkelijke uitlatingen van minister Hoekstra: het komt niet vaak voor dat een minister in de openbaarheid een bestuursvoorzitter te verstaan geeft wat hij wel of niet moet doen."

'One group, two airlines'

De KLM'ers zijn ingenomen met Elbers en zien hem als voorvechter en behartiger van de Nederlandse belangen. Elbers is een echte KLM-man, met blauw bloed, werkt al meer dan een kwart eeuw bij het bedrijf. Men is bang dat KLM gestript wordt en op moet draaien voor het zwakkere maar grotere Air France, voor het doorschuiven van routes en het verkleinen van de vloot.

Van Riel snapt de sentimenten wel. "Je hebt in België en Zwitserland gezien dat het opheffen van een nationale luchtvaartmaatschappij een enorme deuk geeft in het gevoel van nationale identiteit." Het schrappen van de naam KLM zou bijvoorbeeld "heel onverstandig zijn".

De Fransen, 500 kilometer verderop, zien het heel anders. Elbers zou een obstakel zijn en te veel bezig met de Hollandse KLM, als een soort kamikazepiloot. Oudgediende Elbers zou niet goed kunnen opschieten met nieuwkomer Smith. Allemaal niet goed voor Air France, zeggen ze in Parijs.

Topman Smith wil de luchtvaartcombi bestuurlijk stroomlijnen, in plaats van de slingerweg langs ingewikkelde bloedgroepen. Het credo van de in 2003 gecreëerde fusiemaatschappij was one group, two airlines, maar is vooral in dat laatste blijven steken. KLM is er trots op dat het dit jaar zijn eeuwfeest kan vieren, dus hoezo Frans?

De fusie in 2003 was noodzakelijk, vindt luchtvaarteconoom Floris de Haan. "KLM was te klein om onafhankelijk te blijven, met een hele kleine thuismarkt. Met Air France heeft KLM toegang tot de Franse markt en daarmee tot de wereldmarkt."

"De ophef, vooral in de media, heeft ook alles te maken met de verbondenheid die wij allemaal wel voelen met de luchtvaart en de KLM", zegt luchtvaarteconoom Floris de Haan. "Het is het grote belang van KLM en Schiphol voor de Nederlandse economie. Via Schiphol zijn we verbonden met de hele wereld. Grote bedrijven zouden niet hier zitten zonder een grote luchthaven. De bloemenveiling zou hier niet zitten zonder Schiphol en KLM. Het is in de wereldeconomie van groot belang verbonden te zijn."

Als de raad van commissarissen van Air France-KLM tegen de herbenoeming van Elbers stemt heb je de poppen aan het dansen, is de verwachting. KLM'ers zullen dit niet begrijpen en het zal de werkverhoudingen flink verzieken.

Verschillen

Air France en KLM verschillen nogal in grootte, cultuur en winstgevendheid. Qua vloot en routes is Air France bijna twee keer zo groot als KLM. Air France heeft 304 vliegtuigen, KLM 166 vliegtuigen. In cargo (vracht) heeft KLM vier vliegtuigen, Air France twee.

In winstgevendheid is het precies omgekeerd: KLM verdient het meeste geld voor de groep. In de afgelopen vijf jaar zorgde Air France voor een operationeel resultaat van 1,4 miljard euro, KLM 3,11 miljard euro, meer dan het dubbele, met minder vliegtuigen, routes en passagiers.

Air France is overigens in de afgelopen jaren geplaagd door grote arbeidsonrust. Stakingen van piloten en cabinepersoneel hebben het bedrijf honderden miljoenen euro's gekost en drukten de winst. Topman De Janaillac moest het veld ruimen en werd afgelopen najaar opgevolgd door de Canadees Benjamin Smith. Die slaagde erin om het loonconflict te bezweren en langlopende cao's met de Franse werknemers af te sluiten.

De betere prestaties van KLM, lagere kosten en hogere productiviteit, en de druk van Air France-KLM om de touwtjes strakker in handen te krijgen, wakkert in Nederland de vrees aan dat het moederbedrijf eropuit is om KLM te laten opdraaien voor de slechter presterende zustermaatschappij Air France. De Koninklijke Luchtvaart Maatschappij die moet inleveren voor de Fransen.