'Besluit Duitse concurrentiewaakhond tegen Facebook is baanbrekend'
De klap die de Duitse concurrentiewaakhond deze week aan Facebook heeft uitgedeeld, raakt de levensaders van het bedrijf. Het Bundeskartellamt wil het sociale netwerk beperkingen opleggen bij het verzamelen van data. Dat besluit is in meerdere opzichten opvallend, zeggen kenners op het gebied van mededingingsrecht en de macht van social-platforms.
De Duitse mededingingsautoriteit verbood het Facebook deze week om zonder 'vrijwillige' toestemming van gebruikers data binnen te halen die komen van de dochterbedrijven WhatsApp en Instagram en Duitse pagina's waar de like- en deel-knop van Facebook te vinden zijn. De toezichthouder eist dat gebruikers voortaan de vraag voorgelegd krijgen of ze de data van die bronnen ook met moederbedrijf Facebook willen delen. En als ze nee zeggen, mag het sociale platform ze de toegang niet ontzeggen.
Dit kan grote gevolgen hebben voor Facebooks dataverzameling. De impact kan daarbij verder reiken dan de Duitse grens. Het besluit van de waakhond is nog niet definitief, Facebook gaat in hoger beroep. In een eerste reactie zei Facebook donderdag dat de mededingingsautoriteit de concurrentie in Duitsland onderschat en de Europese privacywet verkeerd interpreteert.
Dominante marktpositie
In de kern is de beredenering van de autoriteit dat Facebook, door de enorme dataverzameling, een dominante marktpositie heeft gekregen. Het sociale netwerk is in feite te sterk geworden voor concurrenten in Duitsland, die er wel zijn maar lang niet zo'n groot marktaandeel hebben. Een alternatief maakt weinig kans.
Uit onderzoek van de Bundeskartellamt blijkt dat Facebook een marktaandeel van 90 procent heeft. Daarbij vindt de waakhond dat andere diensten, zoals Snapchat en Twitter, niet volledig vergelijkbaar zijn met 's werelds grootste sociale netwerk.
Hetzelfde geldt voor Facebooks dochterbedrijven WhatsApp en Instagram. Tegelijkertijd stelt de waakhond dat als al deze partijen wel in dezelfde categorie zouden worden ingedeeld, Facebook alsnog een te groot marktaandeel zou hebben.
Dat het Bundeskartellamt op deze manier naar de zaak kijkt is bijzonder. Van oudsher kijken concurrentiewaakhonden naar prijsvorming bij bedrijven die nadelig is voor consumenten. De techsector lijkt met deze benadering buiten het vizier te blijven van de waakhonden, omdat hun verdienmodel anders is. Diensten zijn vaak gratis, zij leven van gebruikersdata. Dat vraagt om een andere benadering.
En met dit besluit zet de waakhond dus een stap buiten zijn traditionele werkveld. "Tot nu toe ging het mededingingsrecht over het beschermen van consumentenwelvaart en dat verandert nu", zegt hoogleraar Mededingingsrecht Anna Gerbrandy van de Universiteit Utrecht. Volgens het Bundeskartellamt zit de schade in het feit dat gebruikers onvoldoende controle hebben over de datastromen.
"Het gaat hier om een nieuwe benadering, ik heb dit nog niet eerder gezien", zegt Stefan Kulk, die bij de Universiteit Utrecht onderzoek doet naar de machtspositie van techplatforms. "Het is baanbrekend dat Duitsland dit zo aanpakt en ik verwacht ook dat niet iedereen het met de motivatie eens zal zijn. Maar ik denk dat het wel goed is dat dit gebeurt, het geeft de privacywet extra tanden."
Maar je kunt ervan uitgaan dat de Duitse waakhond zich niet door Facebook met een kluitje in het riet laat sturen.
De nieuwe benadering is mogelijk dankzij een nieuwe regel in het Duitse mededingingsrecht, legt Kulk uit. Daardoor kan het Bundeskartellamt de werkwijze omtrent data verzamelen meenemen in hun afweging.
De eis van de toezichthouder is duidelijk. De vraag waar nog geen antwoord op is, is hoe Facebook aan de eisen gaat voldoen. Wanneer en op welke manier gaat het netwerk zijn gebruikers om toestemming vragen, zowel binnen zijn eigen dochter-apps als voor de data die het via andere sites en apps verzamelt?
"Je kunt ervan uitgaan dat de Duitse waakhond zich niet door Facebook met een kluitje in het riet laat sturen", zegt Kulk. Met andere woorden: het zal Facebook waarschijnlijk niet gemakkelijk worden gemaakt in het doen van verbetervoorstellen. "Ze hebben Facebook in de bek en zullen waarschijnlijk nu goed doorbijten."
In feite is dit een nieuw hoofdstuk in het mededingingsrecht.
Dat de Duitse autoriteit het serieus neemt, blijkt ook uit het feit dat de Europese Commissie bij deze zaak is betrokken, evenals privacy-autoriteiten. De Nederlandse concurrentiewaakhond, de ACM (Autoriteit Consument en Markt), liet gisteren al weten een Europees breed gesprek te willen over de mogelijke gevolgen, ook voor Nederland.
Maar wat betekent dit Duitse besluit dan voor de rest van Europa en voor Nederland? Dat blijft voor nu even vaag, maar de Bundeskartellamt heeft in ieder geval de discussie geopend. "In feite is dit een nieuw hoofdstuk", zegt Kulk. De vraag is volgens hem of andere waakhonden de theorie van Duitsland zullen overnemen en dus bij Facebook zullen afdwingen dat er bijvoorbeeld EU-breed maatregelen worden genomen.
"Het denken van de Duitse waakhond is weliswaar gestoeld op Duitse wetgeving, maar het zou ook stand kunnen houden onder het Europese mededingingsrecht", zegt Gerbrandy. "En daarmee ook het Nederlandse."