In Venezuela staan de wereldmachten tegenover elkaar

Amerika roept de wereld op om "partij te kiezen" in Venezuela. Het land ziet parlementsvoorzitter Juan Guaidó als de nieuwe president van Venezuela. De huidige machthebber, Nicolás Maduro, zou van het toneel moeten verdwijnen. Meer dan twintig landen volgen de Amerikanen inmiddels, maar ook Maduro heeft nog steeds een aantal machtige vrienden. En zo krijgt de crisis in Venezuela ook een geopolitieke kant.

Maduro geniet steun van onder meer China en Rusland. Die landen zijn fel tegen de Amerikaanse bemoeienis met Venezuela, die volgens de Russen neerkomt op een staatsgreep. De grote machtsblokken staan dus recht tegenover elkaar. Waarom spelen ze het zo hard?

Rusland

Het Kremlin beschouwt Venezuela als een strategische partner, zegt correspondent David Jan Godfroid. "Als een soort van bruggenhoofd in Latijns-Amerika, lekker dicht bij de VS. Verder hebben ze grote economische belangen die je kan samenvatten in twee woorden: wapens en olie. Venezuela is de belangrijkste klant van de Russische wapenindustrie op het continent".

"Verder hebben de Russen nogal wat geld uitstaan in Venezuela, naar schatting zo'n 20 miljard dollar. Omdat Venezuela dat niet kan terugbetalen, heeft het Russische staatsoliebedrijf Rosneft een behoorlijk aandeel verworven in de Venezolaanse olie-industrie. Ik denk toch dat de Russen bang zijn dat ze zowel die militaire als economische belangen verliezen als Maduro het veld moet ruimen."

China

China heeft nog meer aan Venezuela geleend dan Rusland: zo'n 60 miljard dollar. Het land heeft nog meer dan 20 miljard van de Venezolanen tegoed. China, de grootste importeur van olie ter wereld, zou betaald krijgen in olie. De Chinezen willen uiteindelijk hun investeringen wel terugkrijgen. Het valt nog te bezien hoe een nieuwe leider daarmee omgaat - vandaar de steun voor de 'oude' leider.

Maar zeker zo belangrijk is de socialistische ideologie die Venezuela en China delen. Venezuela valt binnen de Chinese invloedssfeer. Voor China en Rusland is het belangrijk om Venezuela in hun kamp te houden als een ideologische bondgenoot, die bijvoorbeeld bij de Verenigde Naties met hen kan meestemmen.

Iran

Voor Iran is het duidelijk dat Amerika achter de schermen zijn eigen kandidaat naar voren schuift in Venezuela. En dat zorgt voor angst bij de Iraniërs, zegt correspondent Thomas Erdbrink. Als ze Maduro op deze manier kunnen wegkrijgen, gaan ze dat mogelijk ook in andere landen proberen, is de gedachte. "Dat zou tot een soort blauwdruk kunnen leiden. Je kiest een politicus die in het systeem zit, die laat je zeggen 'ik ben de president' en dan gooi je je gewicht erachter. Daar zijn al die landen die Maduro steunen bang voor."

Iran heeft dat in 1953 al een keer meegemaakt. De toenmalige premier Mossadeq werd toen afgezet bij een coup die door de CIA was georganiseerd.

Turkije

De Turkse president Erdogan is een goede vriend van Maduro. De president van Venezuela ging al vier keer op bezoek in Turkije. De twee vinden elkaar in anti-westerse sentimenten, zegt correspondent Lucas Waagmeester: "De actie in Venezuela wordt hier gezien als Amerikaanse interventie. Net als de coup in Turkije van 2016." Een populaire theorie onder de achterban van Erdogan is dat ook die coup door Amerikanen is gestuurd.

Vanuit Turkije gaat een constante stroom hulpgoederen naar Venezuela. De voedselpakketten voor de armste Venezolanen zijn voor drie kwart gevuld met etenswaren uit Turkije. Venezuela van zijn kant exporteerde in 2018 minstens voor 900 miljoen dollar gouderts naar Turkije, waar ze het goud eruit halen. De VS vermoedt dat Turkije dat goud gebruikt om Iran te betalen, en zo de Amerikaanse sancties tegen Iran te omzeilen.

VS

Dan de landen die Juan Guaidó steunen. Om te beginnen: Amerika. Dat land importeert een half miljoen vaten olie per dag uit Venezuela. Het is één van hun belangrijkste olie-leveranciers. In het verleden dreigde wijlen president Chávez geregeld om de oliekraan dicht te draaien. Inmiddels is er een nieuwe situatie ontstaan, nu de VS de regering-Maduro niet langer wil betalen voor de olie. Dat kan betekenen dat Venezuela geen olie meer zal leveren.

Door de chaos in het land komen ook duizenden vluchtelingen uit Venezuela naar Amerika, iets waar president Trump niet op zit te wachten. Verder is de VS bang dat Venezuela zijn linkse politieke systeem exporteert naar andere landen in de regio. En zolang Maduro aanblijft, zullen Rusland en China meer invloed krijgen in de regio, die traditioneel geldt als de 'achtertuin' van Amerika.

Europa

Zes Europese landen, waaronder Nederland, kiezen voor een harde lijn: ze eisen dat Venezuela binnen een week verkiezingen houdt. Als dat niet gebeurt zullen ze Guaidó erkennen als leider Venezuela. De EU ging daar grotendeels in mee, maar was iets voorzichtiger omdat sommige lidstaten nog niet bereid bleken om partij te kiezen tegen Maduro.

Bij de linkse Syriza-regering in Griekenland leeft nog een zekere sympathie voor Maduro. In Oostenrijk zit de FPÖ in de regering, een partij die banden onderhoudt met het Kremlin. Ook de Vijfsterrenbeweging in Italië is ertegen, zegt prominent lid Alessandro Di Battista: "Hebben we niets geleerd van Assad en Kadhafi? Wie is de EU om een ander land te zeggen wat het moet doen?"

Latijns-Amerika

Behalve Cuba en ook Bolivia - samen met Venezuela lid van de Bolivariaanse Alliantie voor Amerika - willen de meeste landen in de regio het vertrek van Maduro. Anders dan in het verleden hebben die landen rechtse regeringen, die achter de Amerikanen staan. President Macri van Argentinië noemt Maduro "een dictator". Bovendien zijn er al drie miljoen mensen gevlucht uit Venezuela; voor de landen in de regio een fors probleem. Met name voor Colombia, waar zich ruim één miljoen Venezolanen hebben gevestigd.