Einde van tijdperk: laatste steenkolenmijn Duitsland gaat dicht

• Kees van Dam

  verslaggever

Vandaag komt een einde aan meer dan 150 jaar steenkoolmijnbouw in Duitsland. De laatste steenkolenmijn van het land sluit: de Prosper-Haniel in Bottrop, hartje Ruhrgebied.

De sluiting gaat gepaard met een emotioneel slotakkoord. President Steinmeier is erbij, samen met voorzitter Juncker van de Europese Commissie. Kompels overhandigen het laatste stukje 'zwart goud' aan de president en daarna zingen de 500 gasten samen met het 'Ruhrkolen-koor' het mijnwerkerslied 'Glück auf, der Steiger kommt'.

Bekijk hier een uitvoering uit 2010 van het mijnwerkerslied.

Steenkoolwinning is in Duitsland al tijden niet meer rendabel. Bijvoorbeeld tussen 1997 en 2007, het jaar waarin de regering besloot dat de mijnen in 2018 alle dicht moesten zijn, pompte de overheid maar liefst 40 miljard euro aan subsidies in de sector. Een milieuorganisatie heeft het eens uitgerekend: jaarlijks 80.000 euro per mijnwerker. Dit jaar is er nog eens 900 miljoen euro aan overheidsgeld naar de kolen gegaan.

Het probleem in Duitsland: de hoge kosten door de strenge veiligheidsvoorschriften en vooral ook de diepte waarop de steenkool wordt gedolven. In de Prosper-Haniel werken de kompels op een diepte van 1159 meter; in Australië bijvoorbeeld liggen de kolen bijna aan de oppervlakte. Het is veel goedkoper om de steenkool, nodig voor de Duitse energiecentrales, te importeren.

40 jaar werken in de mijn

Terug naar het hoogtepunt, de jaren vijftig van de vorige eeuw. Steenkool voorziet dan voor een derde in de Duitse energiebehoefte. De mijnen in het Ruhrgebied vormen na de Tweede Wereldoorlog een van de belangrijkste motoren van de Duitse 'Wiederaufbau' en het 'Wirtschafswunder'. "In de mijn leer je improviseren, niet bang te zijn voor uitdagingen", vertelt Ludger Sonnenschein in de krant Der Tagesspiegel. "Mijnwerkers zijn één, helpen elkaar, tot het laatst". Sonnenschein is 58 jaar en heeft 40 jaar in de mijn gewerkt.

De kompels zijn trots op hun werk, op de extreme werkomstandigheden die zij overwinnen, de onderlinge solidariteit is enorm. In de Duitse steenkoolindustrie werken in de hoogtijdagen ruim 600.000 mensen, een half miljoen van hen in het Ruhrgebied. Nu zijn er in Bottrop op het laatst nog maar 2600 mensen werkzaam. Duizenden gingen vervroegd met pensioen en voor hen die 25 jaar onder de grond hebben gewerkt, geldt dat zij vanaf hun vijftigste met pensioen kunnen. Voor enkele honderden jonge mijnwerkers is er een sociaal plan en wordt er naar werk gezocht.

Maar dat zal een probleem gaan worden. In het nabijgelegen Gelsenkirchen bijvoorbeeld is de werkeloosheid hoog: 8,8 procent. Een derde van de bevolking daar leeft op de armoedegrens, voor nog eens een derde dreigt armoede. Gelsenkirchen moest de 'Stad van de 1000 Zonnen' worden na het afscheid van de steenkool. Maar de zonnepanelenfabriek, die er in 1999 kwam, heeft na twee faillissementen in 2013 definitief de deur moeten sluiten. De gedroomde Duitse Solar Valley is er nooit gekomen. Wel hoopvol is de opening van het kantoor van een bedrijf dat je in de Kohlenpott niet snel zou verwachten: het lingeriemerk Hunkemöller.

Maar het afscheid van de steenkoolmijn in Bottrop, en elders in het Ruhrgebied, kent nog een andere dimensie. Mijnbedrijf RAG krijgt jaarlijks 22.000 meldingen van schade door mijnen, uiteenlopend van scheurtjes in gevels tot verzakkingen, én de gesloten mijnen moeten onderhouden worden. Kosten: 220 miljoen per jaar en werk voor, naar verluidt, honderden mijnwerkers de komende jaren.

Eerbetoon Borussia Dortmund

Dagblad de Limburger, dat vanwege de sluiting van de laatste Nederlandse mijn in Heerlen op 31 december 1974 de Duitse sluiting met belangstelling volgt, meldt dat RAG een stichting heeft opgericht voor de afwikkeling. In de pot zit inmiddels 12 miljard euro. Daaruit moeten ook activiteiten bekostigd om het Duitse mijnverleden levend te houden. Het mijnmuseum in Bochum zal worden gemoderniseerd en uitgebreid.

Een mooi gebaar maakt de voetbalclub Borussia Dortmund vanavond in het thuisduel tegen rivaal Borussia Mönchengladbach: de geelzwarten spelen in speciale shirts met op de borst de opdruk Danke Kumpel, Bedankt mijnwerkers. "Kolen, staal, voetbal en bier zijn hier onlosmakelijk met elkaar verbonden", stelt Borussia-voorzitter Hans-Joachim Watzke. "Die brengen ons samen, vormen onze cultuur".

Het eerbetoon van Borussia Dortmund aan vele generaties mijnwerkers, die ooit tussen Rijn en Ruhr diep onder de grond zwoegden, zal menigeen op de uitverkochte tribunes weemoedig stemmen.