Priesteropleiding ontkomt niet meer aan nadrukkelijk bespreken seksueel misbruik
"Een pijnlijke wond" en "absoluut niet mijn favoriete onderwerp". Zo noemt Lambert Hendriks de misbruikschandalen in de Rooms-Katholieke Kerk. Hij is rector van het grootseminarie Rolduc in Zuid-Limburg, een van de katholieke instellingen die aan de slag zijn gegaan met aanbevelingen van de commissie-Deetman om herhaling van seksueel misbruik en ongewenst gedrag te voorkomen. Priesters in wording praten op Rolduc tegenwoordig over seksueel overschrijdend gedrag en voor iedereen is er 'navorming'.
De NOS deed onderzoek naar de de concrete uitkomsten van het preventiebeleid dat de Nederlandse bisdommen, ordes en congregaties na 'Deetman' hebben ontwikkeld. Daaruit bleek onder meer dat de benoeming van een rooms-katholieke priester recentelijk niet is doorgegaan vanwege het risico van seksueel misbruik.
Hendriks (40) is te jong om de kerk te kennen van de tijd dat er nog katholieke internaten waren, waar het leeuwendeel van het misbruik plaatsvond. "Ik vind het nog steeds onvoorstelbaar dat dit heeft kunnen plaatsvinden." Aandacht voor de risico's van seksueel overschrijdend gedrag is er wel altijd al geweest in de priesteropleidingen in Nederland. Bijvoorbeeld in die van Hendriks zelf. Hij werd in 2001 gewijd tot diaken,
Beeld van de 'jonge weduwe'
"In de jaren 90 kregen wij als studenten altijd het beeld voorgeschoteld van de 'jonge weduwe' als risicofactor", vertelt Hendriks. "Maar dat was toen nog nadrukkelijk een beeld, een abstractie. Iets wat heel ver van de kerk en van jouw dagelijkse praktijk leek te staan."
Voor de huidige generatie studenten ligt dat uiteraard heel anders, aldus Hendriks. Sinds alle schandalen in de Rooms-Katholieke Kerk naar buiten kwamen, is het voor iedereen juist uiterst concreet wat er allemaal fout kan gaan als je niet zorgvuldig omgaat met het thema.
Hendriks: "We besteden meer en intensiever aandacht aan de risico's van seksueel overschrijdend gedrag. Niet alleen tijdens de opleiding. Na de wijding is er nog enkele jaren 'navorming'. Dat betekent intervisie, begeleiding. Inclusief gesprekken met een psycholoog. En de studenten hebben al op Rolduc een spirituaal, een geestelijk leidsman."
Ook is er altijd een verklaring omtrent het gedrag (VOG) nodig, zegt de rector:
De werkkamer annex woonappartement van Hendriks is gevestigd in het 900 jaar oude complex van Rolduc, aan de rand van Kerkrade. Wie hier door de poort loopt, begrijpt meteen waarom Rolduc op de Unesco-lijst staat van honderd belangrijkste monumenten in Nederland. Het is qua oppervlakte zelfs het grootste van al die nationale monumenten. Alles in dit abdijcomplex ademt een rijk rooms verleden.
Om dat complex betaalbaar te houden, is er tegenwoordig een hotel met 160 kamers in gevestigd. Het grootseminarie bevindt zich in een vleugel. De hotelkeuken verzorgt de maaltijden. "Niet à la carte uiteraard, maar bijvoorbeeld boerenkool met worst", lacht Hendriks. Even wennen voor de priesterstudenten, want op twee na komen die uit landen als India, Sri Lanka, Italië, Spanje en Polen. Het is de realiteit van de kerk anno 2018, waarin niet veel jonge mannen meer kiezen voor het priesterschap.
Hendriks begrijpt hoe belangrijk het is om open te zijn over wat er onder zijn verantwoordelijkheid gebeurt, om herhaling van het genoemde leed te voorkomen. "En daarbij ligt de lat hoog", zo bezweert hij. "Zoals in de hele opleiding. Wij leveren geen priesters af die onvoldoende fouten hebben gemaakt om afgewezen te worden. Het is het andersom, het moet een positieve afweging zijn: iemand heeft in zijn zes jaar laten zien dat hij uitermate geschikt is om het ambt te gaan beoefenen."
"Die eis stellen niet alleen wij, maar ook de andere opleidingen. Twee keer per jaar komen wij als rectoren bij elkaar. Iedereen is en blijft verantwoordelijk voor de inhoud van zijn eigen studieprogramma, maar in die bijeenkomsten is heel veel gesproken over 'Deetman' en wat dat onderzoek praktisch voor ons betekent. Het is niet zo dat wij de criteria hebben aangepast omdat minder mensen voor het ambt kiezen."
Voor de duidelijkheid: seksualiteit blijft in de kerk een "sacraal onderwerp", benadrukt de rector. Het is dus niet zo dat er bij de koffieautomaat in Rolduc over wordt gesproken. Of dat er tijdens de lessen van studenten wordt verlangd dat zij iets over hun eigen seksualiteit delen met de groep.
Celibaat
Maar de docenten stellen het eens zo beladen onderwerp in de kerk volgens hem dus wel degelijk veelvuldig aan de orde. Om enkele voorbeelden te noemen: de vijftig studenten in Rolduc krijgen tijdens hun opleiding een studieweek over het celibaat. Zij krijgen onderwijs over de praktische betekenis van de gedragscode die de kerk 'na Deetman' heeft ontwikkeld. Over de risico's in een pastorale relatie en de duidelijke grenzen die moeten worden aangehouden in het contact met parochianen.
Hendriks: "We vertellen ze dat een gelijkwaardige relatie in het pastoraat niet bestaat. Jij als priester moet altijd de grenzen bewaken. Zoiets als 'wederzijdse toestemming' bestaat per definitie niet."
Een fase eerder, in de toelating van studenten, zijn de eisen ook al streng. Kandidaten moeten een VOG overleggen of een variant daarop, als zij niet uit Nederland komen. Ook krijgen zij een assessment, een beoordeling. Bij de Nederlandse studenten geeft Hendriks zelf die opdracht.
"Bij bijvoorbeeld Indiërs is dat moeilijker, maar besef dat wij hier een vrij gesloten leefgemeenschap vormen. Na zes jaar weet ik echt wel wat voor vlees ik in de kuip heb. Als studenten twijfelachtige opvattingen hebben, dan komt dat naar boven. Gelukkig heb ik dat tot op heden niet aan de hand gehad."
