Opkoopprogramma van Europese Centrale Bank voldoet aan de regels

• André Meinema

  Verslaggever economie

De Europese Centrale Bank (ECB) heeft met het grote schuldenopkoopprogramma geen regels overtreden en is binnen de wet gebleven. Het 'Asset Purchases Programme', zoals de massale opkoop van staatsschulden van eurolanden officieel heet, is geëigend monetair beleid en toegestaan voor de eurolanden, het valt dus binnen het mandaat van de centrale bank. Dat oordeelt het Europees Hof van Justitie in Luxemburg.

Doel van het opkoopprogramma was het stimuleren van de economie, het bezweren van de financiële crisis en het aanjagen van de inflatie naar de gewenste twee procent. De miljarden zouden via de banken in de economie gepompt worden als goedkope leningen voor bedrijven en consumenten.

Het opkoopprogramma loopt deze maand af. Sinds de start van het reddingsprogramma in maart 2015 zijn voor 2570 miljard euro bedrijfsobligaties en staatsobligaties van eurolanden opgekocht. Op het hoogtepunt werd maandelijks voor 80 miljard euro schulden opgekocht, bij de afbouw werd dat verlaagd naar 60, 30 en uiteindelijk 15 miljard euro per maand.

Protest

In Duitsland rees veel protest van wetenschappers, parlementsleden en activisten tegen de ECB-actie. 37.000 mensen tekenden verzet aan. Het zou in strijd zijn met de Duitse grondwet omdat de ECB op de stoel van nationale overheden ging zitten. Bovendien is het de ECB verboden om landen financiëel te helpen met hun begrotingen, de zogeheten 'monetaire financiering'. De vrees bestond dat sterke eurolanden opdraaien voor de zwakke landen en de tekorten overgedragen worden. Een reeks gangen naar diverse gerechtshoven volgde.

In 2015 stonden de klagers voor het Duits grondwettelijk hof in Karlsruhe, maar dat verwees door naar het Europees Hof in Luxemburg. Dat oordeelde dat de ECB binnen zijn mandaat bleef, wat vervolgens door het hof in Karlsruhe in 2016 weer bevestigd werd. Het Europees Hof zet vandaag definitief een streep door de bezwaren.

Stuwmeer van goedkoop geld

De ECB kocht naar rato van grootte van de landen schulden op. Zo heeft de centrale bank voor 114,5 miljard euro aan Nederlandse staatsobligaties op de plank liggen. Die worden de komende jaren niet verkocht, zodat de monetaire steun voorlopig blijft.

In combinatie met het opkoopprogramma verlaagde de ECB de basisrente naar nul procent. Banken moesten bovendien boeterente betalen als ze ongebruikt geld parkeerden bij de ECB. Met het eindigen van het opkoopprogramma zal de rente niet direct verhoogd worden. De ECB gaf aan dat dat op z'n vroegst pas in of na de zomer van 2019 gebeurt, maar economen gaan ervan uit dat het eerder pas in 2020 zover is.

De basisrente vormt direct en indirect de basis voor onder meer de spaarrente, de hypotheekrente en de obligatierente. Die zijn mede door het opkoopprogramma erg laag. De combinatie van opkopen en lage rente heeft een stuwmeer aan goedkoop geld gecreëerd. Een groot deel daarvan vond in de zoektocht naar rendement ook zijn weg naar de financiële markten, met hoge beurskoersen tot gevolg.