Fout, maar lekker: zo stuwden hipsters Africa van Toto op in de Top 2000

• Joris Zwetsloot

  redacteur Online

Een opvallende stijger in de Top 2000: Africa, de gepolijste pophit van Toto uit 1982, klimt dit jaar van plaats 25 naar 8. Het is bovendien het enige nummer dat binnenkomt in de doorgaans vrij statische top-10 van de officieuze muziekbarometer van Nederland. De eerlijkheid gebiedt te zeggen: Africa heeft sinds de oprichting van de hitlijst in 1999 vrijwel altijd in de top-100 gestaan, maar kwam nog nooit zó hoog. Wat verklaart het 'plotselinge' succes?

Voor uitgaansliefhebbers zal Toto's heropleving geen verrassing zijn. In het clubcircuit had Africa enkele jaren geleden al een revival. Daar zat de track vaak in de digitale platentas van een nieuw slag toegankelijke dj's, die ironisch bedoelde oude pop, nineties hiphop en disco gingen draaien op de achterafpodia van technofeesten. Vrolijke deuntjes waren voor veel bezoekers een welkome onderbreking van de functionele vierkwartsmaat. Zo welkom dat de herkenbare hits inmiddels het grapje voorbij zijn en zelfstandig de grote podia en clubs vol krijgen.

Verguisd

Intussen is Africa dus ook (weer) doorgestoomd naar het mainstream publiek. Zoals veel hits, werd het nummer door critici verguisd, maar is het altijd populair geweest bij het publiek. Africa verscheen in 1982 op het succesvolle vierde album van Toto en is de bands enige nummer 1-hit in de Billboard Hot 100, Amerika's belangrijkste hitlijst. In de Nederlandse Top 40 belandde Africa destijds op plek twee.

Veel critici vonden Toto's muziek verschrikkelijk. Popblad Rolling Stone noemde de muziek "zo nep als een smeerkaaskleurig polyester vrijetijdspak". De bekende Amerikaanse muziekcriticus Robert Hilburn van de Los Angeles Times laakte het "ontmoedigende gebrek aan diepte of durf in de muziek van de groep".

En inderdaad, alles aan Africa klinkt gelikt - of nep, om in de woorden van Hilburn te blijven. De lange synthesizerakkoorden, de belletjes, de vocalen, alle klanken zijn even zoetgevooisd en voorspelbaar, maar misschien daarom juist wel prettig in het gehoor. Dat laatste is wellicht de reden dat Africa destijds de hitlijsten veroverde. Het gekunstelde van het nummer verklaart het huidige succes, schreef muziekcriticus Robert van Gijssel van de Volkskrant al in 2015 over het fenomeen. "Hipsters hebben de onwaarachtigheid tot kunst verheven, het echte tot het nieuwe fake verklaard en de ironie in marmer gebeiteld."

Fout als kunstvorm

Dat Africa nu zo populair is in de Top 2000 kan een (vertraagd) gevolg zijn van die ontwikkeling, waarin slecht juist goed is. Die vindt, in het geval van Africa, uiteindelijk zijn uiting de hitlijst en een recente cover van de band Weezer (waarin eigenlijk alleen de stem anders is dan het origineel). Maar in feite is die al bezig sinds twintigers en dertigers fout ('maar wel lekker') tot hip hebben gebombardeerd.

Niet voor niets is de klederdracht van 'hipsters'- grote bril, baard, gebreide trui, hoogwaterbroek - praktisch hetzelfde als die van de geitenwollensokkentypes van weleer. En niet voor niets is het leuk om quasi voor de grap heel uitbundig te dansen op gouwe ouwe hitjes (die stiekem toch wel fijn klinken). Hitjes zoals Africa. Maar ook bijvoorbeeld Sweet Dreams (Are Made of This) van de Eurythmics en Maniac van Michael Sembello, bekend van de film Flashdance.

Al die nummers zijn ultragelikt, lekker fout en misschien niet geheel toevallig allemaal uit het begin van de jaren 80, toen de ouders van de twintigers van tegenwoordig jong waren. Volgens statistisch onderzoeker Tom Goris wordt de nostalgie van ouder op kind doorgegeven, en verklaart dat waarom ook jonge mensen op de oude hits stemmen, vertelde hij de NOS vorig jaar al.

Het ligt voor de hand dat een top-10-notering in de Top 2000 breder gedragen moet zijn, dan alleen door de jonge stemmers. Ergens verrast het muziekjournalist Van Gijssel dus dat de track "van de hipsterfeestjes nu zo'n brede aanhang heeft gekregen", vertelt hij telefonisch. "Vaak blijven die oplevingen daar een beetje hangen."

Plastic wordt ambachtelijk

Toto beklijft volgens Van Gijssel omdat er hernieuwde waardering is gekomen voor "ambachtelijk geproduceerde" popmuziek, waaronder hij vooral ook Abba, de Bee Gees en de Carpenters schaart. "Vroeger werd dat plastic en commercieel genoemd, maar nu is er waardering voor hoe goed die honderden instrumenten in elkaar vallen. Dat hoor je niet meer, nu producers in hun eentje achter hun computer muziek maken."

Dat spreekt jonge mensen aan, maar ook oude, die vroeger niets van die populaire muziek moesten weten, verklaart hij. Nu ze het ineens weer op de radio horen, appelleert het aan nostalgie en vergeten ze volgens Van Gijssel hun ergernis. "Gemis maakt het verlangen groter. Ik vond het verschrikkelijk, die muziek. Maar als ik het dan weer hoor, herinnert het me ineens weer aan de tijd dat ik in de garage van mijn ouders aan mijn fiets stond te sleutelen."