'Vanaf vandaag bepaalt Cubaanse overheid wat goede of slechte kunst is'

• Carmen Nelissen

  redacteur Buitenland

Het organiseren van een tentoonstelling, het houden van een straatoptreden of het schrijven van een liedtekst kan in Cuba niet meer zonder toestemming. Vanaf vandaag geldt namelijk een nieuwe wet, decreet 349. Daarmee wordt het voor de Cubaanse overheid mogelijk om kunstenaars, muzikanten en andere artiesten strenger te controleren.

Speciale inspecteurs van het ministerie van Cultuur gaan beoordelen of de creatieve voorstellen van kunstenaars in lijn zijn met de ideeën van de overheid.

Sinds de aankondiging van het decreet, afgelopen juli, hebben tientallen kunstenaars zich er fel tegen uitgesproken. Op sociale media, maar ook op straat, protesteerden ze. Tot groot ongenoegen van de Cubaanse overheid.

Protest

De Cubaanse schrijver en fotograaf Michel Enríquez (ook bekend onder zijn kunstenaarsnaam Nonardo Perea) zegt dat het decreet hem bang maakt. "Voortaan bepaalt de overheid wat goede of slechte kunst is", zegt hij. "En dat heeft niets te maken met de kwaliteit van het werk."

Ook beeldhouwer Yasser Castellanos is bang dat het decreet de creativiteit van kunstenaars in de weg staat. Daarom heeft hij meegedaan aan meerdere protesten. Zo schreef hij onder andere mee aan een rap, maakte hij illustraties voor de Havana Times en organiseerde hij samen met anderen een concert. Tijdens een meditatie op straat werd Castellanos gearresteerd door de politie.

"Met het decreet maakt de overheid een einde aan de vrijheid om je creatief te uiten", schrijft Castellanos per mail aan de NOS. "Wij kunstenaars zijn de grootste critici van dat beleid, en dat probeert de regering te veranderen." Maar die repressie weerhoudt de beeldhouwer er niet van om door te gaan. Hij hoopt dat hij met zijn acties de aandacht trekt van andere Cubanen en dat de overheid van gedachte verandert. "Dat is mijn rol als kunstenaar."

Amnesty International waarschuwde eerder al voor onduidelijkheden in het decreet. Vage zinnen, zoals het verbod op "inhoud die de etnische en culturele waarden kan beschadigen", maken dat kunstenaars niet precies weten waar zij aan toe zijn, zei de mensenrechtenorganisatie. Bij het overtreden van de wet kan de overheid onder meer boetes opleggen of spullen in beslag nemen.

Een veranderend Cuba?

De communistische Cubaanse overheid heeft altijd al de touwtjes in handen gehad, zegt correspondent Marc Bessems. En dat gaat volgens hem niet veranderen.

Toch moet er met enige nuance worden gekeken naar het land, zegt Bessems. "Je ziet dat de Cubaanse regering, ook onder de nieuwe president Díaz-Canel, steeds meer zoekt naar manieren van economische liberalisering." Zo ligt er een voorstel voor een nieuwe grondwet, waarin privégrondbezit voortaan wordt toegestaan, en krijgt het eiland deze maand als een van de laatste landen ter wereld een 3G-netwerk. "Dat lijkt vanuit westers perspectief nauwelijks vooruitgang, maar voor Cubanen voelt dat wel degelijk zo."

Díaz-Canel nam in april dit jaar het stokje over van oud-president Raúl Castro, die samen met zijn broer Fidel het eiland meer dan vijftig jaar bestuurde. Volgens Bessems wil dat overigens niet zeggen dat Díaz-Canel ook de politiek liberaliseert. "Dit decreet versterkt juist de greep van de staat op kunstenaars", vertelt hij. "De overheid laat hiermee zien dat hoewel economische vrijheden misschien gaan toenemen, dat niet betekent dat je zomaar kritiek kunt hebben."

Dat blijkt ook uit hoe de overheid optreedt tegen de protesten van de afgelopen maanden. Verschillende artiesten, zoals rapper Maikel 'El Osorbo', belandden al in de gevangenis. "Zulke acties zijn tekenend voor de sfeer", zegt Bessems. Deze week werd ook Cuba's meest bekende kunstenaar, Tania Bruguera, opgepakt, samen met twee andere demonstranten. Zij waren bezig met het organiseren van een demonstratie en zijn nu in hongerstaking.

Wie zoekt op sociale media met #noaldecreto349 ('nee tegen decreet 349'), komt allerlei protestmateriaal tegen, zoals video's, foto's en petities. Toch leeft het verzet tegen het decreet nauwelijks onder de rest van de Cubaanse bevolking. In traditionele media is er, vanwege de censuur, weinig over te vinden.

En Cubanen gebruiken het kleine beetje dure internet liever voor andere doeleinden.