Gaat de Belastingdienst te ver in data-speurtocht?
Dat de Belastingdienst bank- en inkomensgegevens bekijkt om aangiftes te controleren, is bekend. Maar belastinginspecteurs kijken voor het bestrijden van fraude ook verder, bijvoorbeeld naar gegevens van lease-auto's of creditcards. Experts zetten hun vraagtekens bij deze steeds grotere informatiehonger van de fiscus.
Om belastingontduiking tegen te gaan, krijgt de dienst de komende jaren 17 miljoen euro extra. Met dat geld moeten mensen met zogenoemd verhuld vermogen beter worden opgespoord om zo fraude in de kiem te smoren. Maar om beter en uitgebreider onderzoek te doen, wordt ook meer gegraven in persoonlijke gegevens. Data waarover bedrijven en instanties door de digitalisering in grote hoeveelheden beschikken.
Museumkaart weigert inzage
Precies daar zit volgens sommige belastingrecht- en privacyexperts een probleem. Want dat er meer informatie beschikbaar komt en er wettelijke bevoegdheden zijn, maakt de kans dat de Belastingdienst in je gegevens duikt steeds groter. Dat gaat niet altijd goed. Soms stuit de Belastingdienst, ondanks het informatierecht, op een muur.
Zo staat de fiscus vandaag voor de rechtbank in een geschil met de stichting achter de Museumkaart. De dienst eiste inzage in de gebruikersgegevens, die de stichting niet wilde verstrekken vanwege een principepunt: de privacy van gebruikers zou boven het recht op informatie staan. De Belastingdienst zegt de gegevens nodig te hebben omdat de kaart informatie zou geven over de woonplaats van een persoon naar wie de dienst onderzoek doet.
Van oudsher is de Nederlandse Belastingdienst een strenge controleur en dat wordt alleen maar meer.
Het is niet de eerste keer dat het recht op privacy botst met het recht op informatie waar de Belastingdienst zich op beroept. Zo werd de fiscus in 2017 berispt door de Hoge Raad omdat de dienst foto's bewaarde afkomstig van verkeerscamera's. Die scannen kentekens en halen ze door een database met nummerborden van mensen die bijvoorbeeld nog boetes hebben openstaan. De politie zei dat de gegevens alleen bij een match worden bewaard, maar de Belastingdienst bleek dat jarenlang ook in andere gevallen te doen.
Deze zaak maakte voor experts duidelijk dat je geen fraude hoeft te plegen om in het vizier te komen van de Belastingdienst. Het bezitten van een lease-auto of het hebben van een buitenlandse creditcard vergroot die kans al, zegt hoogleraar formeel belastingrecht Guido de Bont. "Dit gebeurt ook als je bijvoorbeeld regelmatig spullen verkoopt op Marktplaats. Per dag doet de Belastingdienst naar schatting honderden verzoeken bij dat soort websites om de persoonsgegevens in te zien. Zo'n verkoper wordt er dan van verdacht ondernemer te zijn, zonder de bijbehorende aangifte te doen."
Hij gaat verder: "Je LinkedIn-profiel kan worden bekeken om te zien waar je hebt gewerkt, of dat overeenkomt met je inkomsten, en ga zo maar door. De fiscus is er niet vies van om informatie te trekken uit het maatschappelijk verkeer en bij wijze van spreken aan te bellen bij de buurvrouw. Van oudsher is de Nederlandse Belastingdienst een strenge controleur en dat wordt alleen maar meer. Voor burgers komt dat soms heel dichtbij."
Privacy
De Belastingdienst doet geen uitspraken over de wijze van controle. Wel zegt de dienst bij twijfel - zoals wanneer iemand zegt niet in Nederland te wonen maar dat vermoeden er wel is - onderzoek te mogen doen. De reden voor extra controle zit hem volgens de fiscus in de belastingontduikers die steeds listiger worden. Zij gebruiken ingewikkeldere en slimmere manieren om het geld te verbergen.
Maar het idee dat meer inzicht in gegevens de maatschappij veiliger maakt, gaat niet helemaal op, zegt Jaap Henk Hoekman. Hij is universitair hoofddocent Digital Security aan de Radboud Universiteit (RU).
Want hoe meer informatie er vrijkomt door de digitalisering, hoe complexer de regelgeving rondom privacy en informatie verstrekken wordt. En hoe meer regels er zijn, hoe meer mensen ze kunnen schenden. "Het is een gek mechanisme, een self-fulfilling prophecy, maar hoe minder regels, hoe minder er sprake is van fraude en hoe minder controlemiddelen je nodig hebt."
Zero-tolerance
Ook Bart Jacobs (RU), hoogleraar digitale veiligheid, heeft zo zijn twijfels bij de aanvullende informatie die de Belastingdienst gebruikt. "In het geval van de verkeerscamera's zag je dat de rechter dit verbood. Maar vervolgens kwam er snel wetgeving waardoor de Belastingdienst er nu toch bij kan, dankzij de politiek. Daar wil of durft men de Belastingdienst niets te ontzeggen, hier zou wel meer aandacht voor mogen komen."
Hoogleraar De Bont onderstreept dit. "De Belastingdienst hanteert een zerotolerancebeleid. Ze hebben de wind in de zeilen na bijvoorbeeld de onthullingen uit de Panama Papers. De bevoegdheden die ze hebben, zijn erg ruim. Vroeger waren er nog inspecteurs die zeiden 'dit wil ik niet weten van iemand', maar nu gaan ze er helemaal voor."
