De Grote Oorlog is 100 jaar voorbij, hoe beleefde Nederland het einde?
Honderd jaar geleden eindigde de Eerste Wereldoorlog. 'De Grote Oorlog' zoals veel landen een van de meest bloedige conflicten ooit uitgevochten op Europese bodem, noemen. Gifgas, luchtaanvallen, duikboten die voor het eerst werden ingezet, stinkende loopgraven, gecombineerd met ziektes en honger. Hoe beleefde het neutrale Nederland die laatste dagen? We gaan een eeuw terug.
Nederland merkt in de laatste dagen van de Eerste Wereldoorlog vooral dat de vluchtelingenstroom toeneemt. Zo komen er in Leeuwarden honderden veelal Duitse vluchtelingen aan. "De stroom van verdrevenen houdt aan", schrijft de Leeuwarder Courant begin november 1918.
Een verslaggever viel vooral de lusteloosheid van de vluchtelingen op. "Het was weder diezelfde moeizaam bewegende stoet van strak voor zich uit starenden, die alles in hun geliefde land hadden achtergelaten. Een triest neerdrukkend schouwspel."
Meer zuidelijk kwamen tegen het einde van de oorlog ook vluchtelingen aan. Onder meer in het Limburgse Stramproy, waar Fransen werden opgevangen:
Op het station in Leeuwarden krijgen de mensen aardappelsoep te eten en er is pap en melk voor de zuigelingen. Voor de kinderen is er speelgoed dat door Friese comités is ingezameld.
Het zijn niet de eerste vluchtelingen in het noorden. Aan het begin van de oorlog heeft Friesland al veel Belgen opgevangen. Dat ging met vallen en opstaan. In Gaasterland verbleven meer dan 3000 vluchtelingen. De integratie verliep moeizaam, sporten op zondag was verboden.
In de Balkster Courant verscheen zelfs een oproep aan ouders, om te voorkomen dat hun dochters naar het militaire kamp zouden gaan om met de jongens af te spreken. Uiteindelijk viel het mee: volgens het historisch tijdschrift Fryslân zijn er zestien huwelijken gesloten tussen Belgen en Friezen. Na de oorlog is maar één echtpaar in Friesland blijven wonen.
In de laatste weken van de oorlog pakt Friesland het anders aan. De laatste vluchtelingen die net voor het eind van de oorlog aankomen, worden de volgende dag meteen over verschillende dorpen verdeeld. Zo krijgt Buitenpost er 250, worden er in Workum 55 opgevangen en zijn 40 vluchtelingen welkom in Holwerd en nog eens 34 in Hindeloopen.
Friesland kan de mensen nog opvangen, maar in andere delen van het land is dat lastiger. Zo schrijft de Nieuwe Rotterdamse Courant op 2 november dat Terneuzen gesloten is voor vluchtelingen. Vlissingen verwacht die dag 170 Franse krijgsgevangenen, die maar kort zullen blijven, want het is de bedoeling dat de soldaten snel naar Noord-Frankrijk zullen reizen. Maastricht wordt ook nog apart vermeld; daar worden die dag geen nieuwe ontheemden verwacht.
De volksmassa's geraakten in een bovenmatig verheugde stemming en overal hoorde men vrede, vrede, vrede.
Het harde nieuws deed er honderd jaar geleden wat langer over voordat het de rest van de wereld bereikte. De Telegraaf citeert correspondenten van buitenlandse kranten, die schrijven dat er eind oktober in Praag speciale kranten werden uitgedeeld met het nieuws dat Oostenrijk-Hongarije onvoorwaardelijk had gecapituleerd. "De volksmassa's geraakten in een bovenmatig verheugde stemming en overal hoorde men vrede, vrede, vrede."
De verslaggever had ook nog gehoord dat er tegen soldaten werd geroepen dat ze naar huis konden gaan. De socialistische krant De Tribune, te koop voor 4 cent, is minder prozaïsch en heeft het over de ontbinding van de Donau-monarchie. De kranten schrijven verder over de wapenstilstand die het Ottomaanse rijk heeft gesloten met de geallieerden. Op het Britse slagschip Agamemnon in de Egeïsche Zee vindt de overgave plaats.
Granaten huilen door de lucht
Maar niet overal is de oorlog voorbij. In Vlissingen worden in de vroege ochtend van 1 november hevige knallen gehoord. In de buurt van Gent zijn de Belgen begonnen aan een nieuw offensief tegen de Duitsers, dat gepaard gaat met artillerievuur. "Terwijl een grauwe mist over het landschap hing en de regen voortdurend van den hemel goot, huilden de granaten van de geallieerden door de lucht", zo schrijft de verslaggever van De Telegraaf in de krant.
Het is het slotoffensief van de oorlog, maar in die laatste dagen worden er nog flinke verliezen geleden. Enkele dagen voordat ze in Vlissingen de oorlog konden horen, was er ook al een aanval van het Belgische leger, maar de Duitsers slaan die af. Met grote verliezen aan Belgische kant, meer dan 500 soldaten komen om het leven.
