Kepler stopt ermee, wat leverde de 'saaiste NASA-missie ooit' ons op?

• Mitchell van de Klundert

  redacteur Online

Kepler jaagt niet meer op planeten. De ruimtetelescoop gaat met pensioen maakte ruimtevaartorganisatie NASA gisteren bekend. Dat Kepler na 9 jaar dienst stopt, werd al langer verwacht. Het was simpelweg wachten tot de brandstof opraakte. De opvolger van de telescoop is intussen al in gebruik, telescoop Tess werd een half jaar geleden in een baan om de Aarde geschoten.

Toch is het einde van Kepler wel even iets om bij stil te staan. Het werk van de ruimtetelescoop, die is vernoemd naar de zeventiende-eeuwse sterrenkundige Johannes Kepler, overtrof namelijk de stoutste verwachtingen van menig wetenschapper.

Kepler werd in 2009 gelanceerd om een antwoord te geven op de vraag hoe vaak er planeten voorkomen in andere sterrenstelsels, zogenoemde exoplaneten. Daarbij werd speciaal gezocht naar exoplaneten die lijken op de aarde. Het was de Amerikaan William Borucki die in 1984 het eerste voorstel voor Kepler deed, maar pas 25 jaar werd zijn idee uitgevoerd.

Kepler heeft echt gezorgd voor baanbrekende inzichten, zegt sterrenkundige Lucas Ellerbroek. "Je moet bedenken dat we voor Kepler alleen nog de planeten in ons eigen zonnestelsel kenden. Mars, Jupiter etcetera. Door Borucki veranderde dat. Ik sprak hem voor mijn boek Planetenjagers en hij vertelde dat hij en zijn team hebben moeten vechten om NASA te overtuigen."

In eerste instantie werden er niet heel veel ontdekkingen verwacht van Kepler. "Men wist simpelweg niet wat ze moesten verwachten. Toen de ruimtetelescoop in 2009 werd gelanceerd, dacht men misschien een handvol planeten te vinden", zegt Ellerbroek. "Het werden er uiteindelijk een paar duizend. Dat overtrof Borucki's stoutste verwachtingen."

"Exoplaneten is nu een van de grote thema's in de sterrenkunde. Kepler heeft dat op de kaart gezet. De meeste sterren die je 's nachts ziet hebben ook een of meer planeten om zich heen draaien. Bovendien weten we dat ongeveer de helft daarvan lijkt op Aarde, al wil het niet direct zeggen dat daar leven mogelijk is. Er zijn in de Melkweg meer planeten dan sterren, dat we dat nu weten is de grootste verdienste van Kepler."

'Saaiste missie ooit'

Bedenker Borucki noemde het werk van 'zijn' Kepler ooit "de meest saaie missie ooit, iedere zes seconde hetzelfde doen". En in zekere zin klopte dat, zegt Ellerbroek. "Maar dat constante maken van foto's was ook juist de kracht van de missie. Juist door de enorme hoeveelheid data heeft Kepler veel inzichten opgeleverd."

De cilindervormige ruimtetelescoop Kepler is zo'n 5 bij 3 meter groot en weegt ongeveer 1000 kilo. "Niet al te groot dus, want het is duur om iets de ruimte in te sturen", zegt Ellerbroek. "De telescoop heeft vier camera's, die samen met elkaar steeds op hetzelfde deel van de hemel gericht stonden. Die werden steeds bijgestuurd, want de telescoop draaide ook om de aarde. Hij deed niets anders dan continu foto's nemen. Dan zag je steeds een groot veld met sterren."

De foto's werden door Kepler naar de aarde gestuurd. Bij sommige sterren werd met regelmatige tussenpozen een minieme afname in lichtsterkte gemeten. Zo'n 'dipje' in helderheid, al was het maar heel kort, werd veroorzaakt door een passerende planeet.

Van 2009 tot 2013 werden op die manier ongeveer 2000 exoplaneten ontdekt. Daarna werd Kepler tijdelijk onbruikbaar door een defect. NASA-wetenschappers wisten het probleem op te lossen, waarna er nog eens 300 exoplaneten aan de lijst werden toegevoegd.

Ellerbroek: "Kepler heeft in al die jaren eigenlijk maar een klein deel van de hemel in de gaten gehouden. Daar vond hij er een paar duizend. Als je dat corrigeert voor de gehele Melkweg kom je op honderden miljarden planeten."

Verder inzoomen

De volgende stap is nu om uit te zoeken of de ontdekte exoplaneten ook een atmosfeer hebben. "Dat kan niet bij de planeten die Kepler heeft gevonden, omdat die erg ver weg staan. Keplers opvolger Tess richt zich daarom op sterren die dichter bij de zon staan. Ik verwacht daar veel van. Maar om straks echt meer te weten over eventueel bewoonbare planeten moet je niet bij Kepler of Tess zijn. Dat zijn de planetenjagers. Het verdere bestuderen gebeurt met de echt krachtige James Webb ruimtetelescoop of de telescopen in Chili."

Het werk voor Kepler zit er nu dus op. Zonder brandstof zal de ruimtetelescoop steeds verder van de aarde af bewegen. Ellerbroek: "Wanneer Kepler er precies mee op zou houden, was niet bekend, maar hij heeft het lang uitgehouden. De garantie was er in ieder geval al lang vanaf."

Ruimtevaartorganisatie NASA vierde twee maanden geleden al het einde van Kepler met dit filmpje: