Herinneringen aan Wim Kok: hij zette voorbeeld neer als betrouwbare premier
"Wim Kok heeft een voorbeeld neergezet van een goed democratisch premierschap. Zijn instelling was: wees sober, wees betrouwbaar, wees niet al te politiek. Kijk niet steeds of je er zelf politiek beter van wordt, maar geef ook ruimte aan je politieke tegenstanders. Dat is zijn blijvende betekenis en ik denk dat hij ook zo herinnerd zal worden", zegt Jacques Wallage, die meer dan tien jaar nauw met hem samenwerkte.
Wallage is duidelijk aangeslagen door het overlijden van Wim Kok. Wallage was PvdA-Kamerlid in de jaren 1986-1989, toen Kok fractieleider was, staatssecretaris in de jaren 1989-1994 toen Kok minister van Financiën en vicepremier was en leidde zelf de PvdA-fractie tijdens het eerste kabinet Kok in de jaren 1994-1998.
Kok vroeg hem in 1994 zijn tweede man te worden. Ook in 1998 stond Wallage tweede op de PvdA-lijst, maar nog hetzelfde jaar werd hij burgemeester van Groningen.
Niet-politicus
Als fractieleider wekte Kok al grote bewondering bij Wallage. "Toen hij in de Kamer kwam, noemde hij zich nadrukkelijk een niet-politicus. Hij was een vakbondsman. Maar hij opereerde daar direct alsof hij er zijn hele leven al had gezeten. In de grote debatten liet hij kennis van zaken zien. Hij debatteerde scherp en was gevat, maar overdreef niet. Wat hij toen al liet zien heeft hij als minister van Financiën onder heel moeilijke omstandigheden opnieuw laten zien."
Toen het kabinet-Lubbers/Kok aantrad werd gerekend op een redelijke economische groei, maar het tij keerde. Het kabinet werd overvallen en moest telkens fors bezuinigen, waarbij Kok als minister van Financiën een hoofdrol had. Er brak een ernstige crisis uit waarna Kok zich, ook onder druk van het CDA, gedwongen zag in te grijpen in de WAO. Het aantal WAO'ers dreigde op te lopen naar het miljoen.
"De WAO was voor Wim heel moeilijk", zegt Wallage. "Hij besefte dat op termijn de sociale zekerheid alleen te handhaven was als het aantal mensen met een uitkering omlaag ging. Veel mensen waren daar niet op voorbereid en waren sterk in de PvdA teleurgesteld. Wim heeft het altijd erg gevonden dat mensen na zijn vakbondsloopbaan het gevoel hadden dat hij minder sociaal zou zijn geworden, terwijl hij ervan overtuigd was dat hij deed wat nodig was."
Wallage erkent dat Kok en de PvdA de zaak niet in alle opzichten goed aanpakten. "We hadden de wijsheid moeten hebben om mensen die al een uitkering hadden te ontzien. De herkeuringen waren voor die mensen een schrikbeeld. De schok was zeker minder groot geweest als we daar rekening mee hadden gehouden. De PvdA was ook onvoldoende voorbereid. We hadden veel eerder duidelijk moeten maken dat ingrijpen nodig was om de sociale zekerheid op lange termijn te behouden."
Wallage vindt dat zijn eigen samenwerking met Kok onder Paars I goed verliep. "Ik heb die samenwerking als heel bijzonder ervaren, en ik denk dat het voor het land en de PvdA effectieve jaren waren. De PvdA zocht toen profiel ten opzichte van de premier, nooit ten koste van de premier. Dat we in 1998 de verkiezingen wonnen, zag ik als waardering daarvoor."
Dat er is geïnvesteerd in werk en vernieuwing ziet Wallage als de grote verdiensten van Koks eerste kabinet. "Het was echt een keus om niet alleen in te zetten op verhoging van de particuliere consumptie." Volgens Wallage was de vernieuwing niet altijd meteen zichtbaar. "Er is bijvoorbeeld nooit zoveel geïnvesteerd in het openbaar vervoer als toen, alleen kwamen de gekochte treinstellen pas later, zodat de treinen voorlopig overvol bleven."
Met dat andere debat, over de positie van de islam, had hij niet zoveel.
Het waren ook de jaren dat VVD-leider Bolkestein de integratie van moslims op de agenda zette. Aan die discussie onttrok Kok zich goeddeels. "Ik denk dat hij in dat opzicht een traditionele sociaaldemocraat was", zegt Wallage daarover. "Integratie was voor Wim altijd 'werk, werk, werk'. Op het moment dat je mensen schoolt en toegang geeft tot de arbeidsmarkt, integreren ze. Met dat andere debat, over de positie van de islam, had hij niet zoveel."
Kok is vaak neergezet als een man zonder visie, zeker na zijn rede in 1995 waarin hij het een bevrijdende ervaring noemde om de ideologische veren af te schudden. Volgens Wallage had hij wel degelijk visie, alleen liep hij er niet mee te koop. "Hij was geen ideoloog, geen scherpslijper en hij was gematigd in zijn uitingen. Maar ik ben er altijd van overtuigd geweest dat hij een visie had over een houdbare sociale zekerheid en een sociaal Europa. Hij was wel een praktisch mens die wist dat de PvdA alleen kon regeren als je over conflicten heen oplossingen zocht. Dat heeft ertoe geleid dat hij werd neergezet als een man zonder visie, maar dat deed hem schromelijk tekort."
Bekijk een overzicht van de carrière van Wim Kok.
