Drie jaar cel geëist in zeldzaam grote witwaszaak
Als een spin in het web zou hij jarenlang het witwassen van ruim 100 miljoen dollar mogelijk hebben gemaakt. De 59-jarige Nederlandse ondernemer Erwin de R., die deze week voor de rechter staat, liet via een trustkantoor en ingewikkelde constructies van vennootschappen geld de hele wereld over stromen: van Italië naar de moeraslanden in Zuid-Irak, naar Nederland en Dubai en door naar het belastingparadijs de Britse Maagdeneilanden, waar het uiteindelijk weer op de rekening van een Italiaan belandde.
Allemaal om te verbloemen dat het hier ging om belastingontduiking, fraude en omkoping, stelt het Openbaar Ministerie.
Vandaag eiste het OM drie jaar cel, en een beroepsverbod van vijf jaar binnen de trustsector. Tegen de gebruikte vennootschappen eist het OM geldboetes tot bijna 330.000 euro.
Het OM deed jaren onderzoek naar De R., en bracht alle zaken waarin hij de hoofdrol speelt bijeen in een megafraudezaak onder de naam Trust EU: een zaak van voor Nederlandse begrippen uitzonderlijk grote omvang.
Saillant detail: een deel van de geldstromen liep via rekeningen van ING, dat onlangs voor 775 miljoen euro schikte in een zaak waarin de rol van de bank in witwasconstructies onderzocht werd.
Schimmige stromen
De R. wordt onder meer verdacht van leiding geven aan een criminele organisatie die zich richtte op witwassen. Doel van het witwassen: louche geldstromen op onnavolgbare manieren laten doen voorkomen als geld dat op volkomen normale wijze is verdiend.
Een belangrijke rol in het web van de Nederlander is weggelegd voor zogenoemde 'doorstroomvennootschappen'. Bij die vennootschappen is niet altijd duidelijk bij wie het geld uiteindelijk terechtkomt. Daardoor kunnen ze makkelijk gebruikt worden voor fraude en witwassen. Ook is het vaak moeilijk te achterhalen of het werk dat op de facturen achter de betalingen staat ook echt verricht is, of bijvoorbeeld alleen maar een manier is om steekpenningen te verbloemen.
Volgens het OM blijkt uit onderzoek dat de Nederlandse vennootschappen in werkelijkheid alleen de administratie deden: de overeenkomsten, facturen en brieven die anders voorschotelen zijn daardoor vals.
De zaken waar Erwin de R. nu voor terecht staan, spelen zich af in de tijd vóórdat De Nederlandse Bank (DNB) de doorstroomvennootschappen in het vizier kreeg. Die kwamen pas sinds 2012 onder toezicht van DNB te staan.
Omkoping Italiaanse ex-minister
Naast een zaak rond hulp bij plagiaat van studieboeken, en fraude bij een golfresort in Spanje, is een van de opvallendste verdenkingen uit de megawitwaszaak tegen De R. de betrokkenheid bij het omkopen van de Italiaanse ex-minister Corraco Clini. Die omkoping gaat jaren terug.
In 2004 reist Clini af naar het kantoor van de Verenigde Naties in New York. Hij mag er een korte toespraak houden bij de commissie voor duurzame ontwikkeling, namens het Italiaanse ministerie van Milieu, waar hij zelf op dat moment nog 'slechts' een hooggeplaatste ambtenaar is.
Italië zet zich over de hele wereld in voor duurzame ontwikkeling, legt Clini in zijn toespraak uit. Hij spreekt vooral over de verschillende watermanagementprojecten waar het land een trotse rol in speelt. Dat doet de overheid niet alleen: juist de samenwerking met het bedrijfsleven is belangrijk.
Hof van Eden
Neem bijvoorbeeld het 'New Eden' project in het zuiden van Irak. Daar liggen de moeraslanden waar volgens sommigen de bijbelse hof van Eden moet hebben gelegen. Een belangrijk natuurgebied, dat na 35 jaar van oorlog grotendeels vernietigd is. De lokale bevolking is bijna volledig weggetrokken, schoon drinkwater en sanitaire voorzieningen zijn er niet.
Om het natuurgebied te herstellen en de lokale bevolking terug te laten komen, schiet Nature Iraq te hulp, een Iraakse ngo verbonden aan de VN. De natuur wordt hersteld, en er moeten verschillende waterzuiveringsinstallaties, distributiesystemen en laboratoria komen, plus een energiecentrale die de boel draaiende moet houden.
De Italiaanse overheid besluit het project financieel te ondersteunen met 54 miljoen euro
Er waren problemen met betalingen uit Irak aan Italië. Dat is via Dubai minder een probleem.
Voor de technische kennis worden onder andere Italiaanse ingenieursbureaus ingeschakeld. Het zijn niet de eerste de beste ingenieurs die zich laten inhuren benadrukt Erwin de R. als hij door de rechter in Amsterdam ondervraagd wordt. Hoe had hij kunnen weten dat het in feite om een ingewikkelde omkoopconstructie ging?
Maar tijdens de zitting deze week in Amsterdam gaan de rechters niet mee in zijn verbazing. Had de Nederlander dan niet in de gaten dat hier iets schimmigs aan de gang was? Het geld liep toch juist via zijn vennootschap om de betalingen mogelijk te maken?
Buiten zicht van de belastingdienst
Een van de rechters legt uit hoe de constructie van De R. in elkaar stak: met behulp van valse facturen, officieel voor het werk dat de Italiaanse ingenieurs verrichtten. Die facturen zorgden ervoor dat er niets mis leek met de betalingen die er op volgden.
Vervolgens stroomde er meer dan twee miljoen euro van de lening die Clini namens de Italiaanse overheid aan Nature Iraq gaf, naar een vennootschap van een compagnon van De R. Die maakte het over naar een vennootschap van De R. zelf in Dubai.
De R schoof het geld vervolgens door naar een zakelijke rekening op de Britse Maagdeneilanden, onder beheer van een van de ingenieurs. Een zogenoemde 'offshore', buiten het zicht van de belastingdiensten. Nog eens ruim een miljoen euro belandde op de rekening van ambtenaar Clini.
Het is een logische constructie, vindt De R.: "We hebben die vennootschap ertussen gezet, omdat er de angst was dat er vragen gesteld zouden worden als het geld direct zou doorstromen naar de offshore. [...] Er waren problemen met betalingen uit Irak aan Italië. Dat is via Dubai minder een probleem."
Belastingaangifte moet iemand zelf doen. Net zoals het iemands eigen verantwoordelijkheid is om wel of niet te roken.
Wat heeft De R. dan verkeerd gedaan?
De ingenieur heeft helemaal geen werkt verricht, zoals op de factuur stond, stelt het OM. Of in ieder geval niet genoeg om zoveel geld te krijgen. Het was gewoon fraude, en omkoping.
Zelf zegt De R. dat hij daar helemaal geen zicht op had, of hoefde te hebben. Al die betalingen en geldstromen via die verschillende vennootschappen, hij weet niet precies waar die voor waren en bij wie ze terecht kwamen. En wat hem betreft was dat ook niet zijn verantwoordelijkheid.
"De discussie is tot op de dag van vandaag: moet je vragen of iemand zijn belastingaangifte heeft gedaan?" zegt De R. in de rechtszaal in Amsterdam. "Dat moet iemand zelf doen. Net zoals het iemands eigen verantwoordelijkheid is om wel of niet te roken."
Daar heeft het OM geen boodschap aan. Of De R. dat nou doorhad of niet, doorstroomconstructies zoals ze gebruikt zijn in de omkoping van de Italiaanse Clini hebben in elk geval wel het witwassen van meer dan 100 miljoen dollar mogelijk gemaakt.
ING betrokken
Is er dan niemand anders die door had moeten hebben dat er iets mis was met al die geldstromen via De R? Zelf wijst De R. naar de rol van bijvoorbeeld ING, die als bank bij veel transacties betrokken was. In de schikking die de bank onlangs moest betalen, sprak het OM over vier grote rechtszaken waar de bank een rol in speelde. Trust EU zat daar niet tussen.
"We weten nu dat men bij ING weinig controleerde, maar in de zaken Trust EU wel alle betalingen uitvoerde", zegt De R.
Het OM bevestigt dat er "gelden over rekeningen van ING zijn gelopen". Of ING ook in het geval van Trust EU nalatig is geweest, is niet uitgezocht in het strafrechtelijk onderzoek naar ING.
"De transactie die ING heeft betaald was voor het stelselmatig jarenlang niet op orde hebben van de naleving van de wet." Om dat te bewijzen, was het genoeg om vier gevallen aan te dragen, zegt het OM. "Zie het net als bij een beleggingsfraude: indien er 200 inleggers zijn, hoef je niet alle casussen van 200 inleggers uit te werken, dan maak je ook een selectie van vier of vijf die je uitwerkt."
In 2011 schopt Corrado Clini het in Italië tot minister van Milieu, wat hij twee jaar blijft. In 2014, als hij weer terug is naar zijn oude positie bij het ministerie, pakt de politie hem op voor het verdoezelen van het geld dat voor Irak bedoeld was. Inmiddels loopt er ook een corruptieonderzoek naar hem, rond de besteding van 200 miljoen euro publiek geld dat bedoeld was voor groene energie in China. Zelf ontkent hij alles.
Net als De R, die in de rechtbank geen advocaat bij zich heeft maar zichzelf verdedigt. "Ik heb niets te verbergen." Zelf woont hij inmiddels in Dubai. Op 6 december zal hij weten of hij de gevangenis in moet, dan doet de rechter uitspraak.