Ruzie tussen kunsthandelaren over ontdekking 'nieuwe' Rembrandt

• Anne ter Rele

  redacteur Online

Het was een 'chance of a lifetime', zo beschreef Jan Six in mei de ontdekking van een zeldzame Rembrandt, die hij anderhalf jaar eerder had gekocht. Nu, amper een half jaar later, heeft de kunsthandelaar nóg een schilderij van de oude meester in handen. Het schilderij, met een bijbels tafereel, kocht hij bij een veilinghuis in Keulen.

Maar Six' talent voor het spotten van de twee Rembrandts is minder sprookjesachtig dan het in eerste instantie leek. Gisteravond publiceerde het NRC een uitgebreide reconstructie van de vete tussen Six en collega-kunsthandelaar Sander Bijl. Volgens Bijl hadden de twee een afspraak om het schilderij samen te kopen, die Six niet is nagekomen.

Nare bijsmaak

Er was vandaag veel te lezen over de nu bekend geworden ontdekking van Six, het schilderij Laat de kinderen tot mij komen. Tegelijkertijd kreeg dat nieuws een bijsmaak door het NRC-artikel over de andere ontdekking van een Rembrandt, die in mei naar buiten kwam.

In het artikel stond beschreven hoe Six en Bijl in 2016 afspraken maakten via WhatsApp over een potentiële Rembrandt, Portret van een jonge man genaamd. Ze wilden het werk samen aanschaffen, suggereren de berichten die ze naar elkaar sturen. Het werk stond in de catalogus voor een prijs van maximaal 26.000 euro: een koopje.

Het overleg tussen de twee handelaren gebeurde onder de radar. Zo schreef Six op 6 december dat er "geen roddels so far" zijn: dat het hier om een Rembrandt zou gaan, was nog niet bekend bij andere potentiële kopers. In een ander appje stuurde hij Bijl: "Ik regel het!" Later zou Six ontkennen dat hij en Bijl samen van plan waren het werk aan te schaffen.

"Het is gebruikelijk dat handelaren samen een schilderij kopen", vertelt kunsthandelaar Ivo Bouwman. "Het heeft geen zin om tegen elkaar op te bieden. Wij zijn er niet om de veilingmeesters rijk te maken."

Olav Velthuis, hoogleraar kunstsociologie aan de UvA, ziet ook dat handelaren vaker samenwerken. "Het gebeurt bij zowel moderne kunst, als bij oude meesters zoals Rembrandt. Er zijn weinig handelaren die zo kapitaalkrachtig zijn dat ze een duur werk in hun eentje kunnen kopen. De kunsthandel is een onzekere wereld, dus financiering krijgen van banken gebeurt ook niet snel." Dat soort overeenkomsten wordt niet vaak publiek gemaakt, vertelt Velthuis.

Op 15 mei dit jaar presenteerde Six de koop van het werk met een grote media-campagne. Over een samenwerking met Bijl werd daarbij niet gerept. Six claimde destijds dat hij als enige contact zou hebben opgenomen met Rembrandt-kenner Ernst van de Wetering om het werk te verifiëren.

Bijl spreekt dat tegen. Volgens de handelaar had zowel hij als Six apart van elkaar contact opgenomen met Van de Wetering. Los van elkaar herkenden ze het schilderij als potentiële Rembrandt, waarna Bijl voorstelde het schilderij samen te kopen. De uitspraken van Bijl worden ondersteund door het mailcontact tussen Van de Wetering en Bijl, schrijft NRC.

Tijdens de veiling zou Six het schilderij kopen, maar hij maakte heimelijk een aankoopafspraak met een anonieme investeerder. Die kocht uiteindelijk het schilderij, waarna Six aan Bijl liet weten dat het schilderij door een andere bieder was weggekaapt.

Six was niet bereikbaar voor commentaar aan de NOS. Aan NRC brengt hij een andere versie van het verhaal: hij erkent inmiddels dat beiden de Rembrandt op het spoor waren, maar van een gezamenlijke aanschaf zou nooit sprake zijn geweest. In plaats daarvan zou hij voor Bijl een stroman zoeken, die voor hem kon bieden op het schilderij. Uiteindelijk zou het Six zelf zijn geweest die over het bod van de stroman heen bood. De verklaring van Six spreekt het verhaal van Bijl op veel punten tegen.

Gentlemen's agreement

Het gebeurt vaker dat handelaren elkaar streken leveren, zegt Velthuis. Toch worden contracten over het gezamenlijk kopen van een schilderij maar weinig gesloten. "De kunsthandel is een aparte wereld. Aan de ene kant gaat er heel veel geld in om, maar er wordt weinig officieel vastgelegd", vertelt hij. "Het is een wereld van de gentlemen's agreement."

Dat komt, volgens Velthuis, door het karakter van de kunst. "Kunst wordt niet beschouwd als keiharde koopwaar. Het is een speciaal product en de mensen die ermee bezig zijn, zijn gepassioneerd, zo wordt gedacht. Dan past het niet als je het heel zakelijk dichttimmert. Het gebeurt steeds meer, maar vertrouwen is nog steeds het belangrijkst."

Kunsthandelaar Bouwman benadrukt ook het belang van vertrouwen bij het samen kopen van een kunststuk. "De kunstwereld is een kleine wereld: als iemand zich niet aan de afspraken houdt, wordt er natuurlijk over gesproken. Als je een partner niet vertrouwt, moet je er niet mee in zee gaan."

Of de controverse over de aanschaf van het portret een negatieve invloed heeft op een eventuele doorverkoop van Laat de kinderen tot mij komen, is de vraag. "Six is goed in het zoeken van publiciteit", zegt hoogleraar Velthuis. "Hij speelt het spel met de media, en laat zien aan potentiële kopers dat het een serieus schilderij is. Hij zorgde bij Portret van de jonge man voor de hele package: hij schrijft een boek, laat het werk hangen in een groot museum en toont het op tv. Dat verhoogt de waarde van het schilderij."