Film BlackKklansman bereikt met activistische ondertoon groot publiek

• Carmen Dorlo

  redacteur Online

In menig bioscoopzaal is het doodstil als BlackKklansman voorbij is. De film, die twee uur lang vooral veel humor en overdrijving laat zien, is op het laatst bloedserieus. Op het doek prijken beelden van de aanslag in Charlottesville, waarbij een rechtsextremist inreed op een groep antifascistische betogers. Een jonge vrouw kwam om het leven.

De film van regisseur Spike Lee legt zo een haarscherp verband met het verhaal uit de film die speelt in de jaren 70 en de hedendaagse samenleving. Deze activistische ondertoon lijkt een succes: de film is momenteel de best bezochte bioscoopfilm in Nederland.

"Lee vertelde bij de presentatie van de film in Cannes dat hij het zo belangrijk vond om de link tussen toen en nu te leggen", vertelt filmjournalist Gerhard Busch van VPRO Cinema. Hij interviewde de regisseur op het Franse filmfestival. "Lee is woedend en hij wil dat laten zien."

Daar refereerde Lee in een eerder interview ook aan. Toen zei hij: "Hoe kan ik niet kwaad zijn als onze bevolking is uitgemoord, slavernij heeft plaatsgevonden en er sprake is van racisme? Zeker met die man in het Witte Huis."

BlackKklansman is gebaseerd op een waargebeurd verhaal. In de jaren 70 infiltreerde de zwarte politieagent Ron Stallworth in de Ku Klux Klan (KKK), de witte organisatie die bekendstaat om zijn racistisch geweld tegen zwarte mensen, Joden en homoseksuelen. Stallworth wist binnen te komen bij de organisatie door zich aan de telefoon voor te doen als een witte man die zich zorgen maakt over zwarte verkrachters.

Toen KKK-leden vervolgens met hem wilden afspreken, stuurde hij zijn (witte) collega Flip Zimmerman daarheen. Met de infiltratie wilde Stallworth vooral kijken of de KKK écht iets van plan was.

Het verhaal is gebaseerd op de memoires van Stallworth: Black Klansman, die werden gepubliceerd in 2015. De film zit vol met referenties naar het nu, zegt Busch. Zo gebruikt een leider van de KKK in de film de bekende slogan van Donald Trump: "America First".

"Het is een heldere aanval op Trump die echt een politieke snaar raakt", zegt Busch. Ook is het een geschiedenisles, zegt Julius Koetsier van CINE.nl. "Lee wil je dingen leren over de geschiedenis van Amerika. Met dat America First refereert hij naar de geschiedenis van de KKK, waar het ook werd gescandeerd, maar ook naar Trump. Hij laat zo zien dat het gedachtegoed al veel langer bestaat."

Dat is volgens Busch ook een van de redenen voor het succes. "Het is vooral een aanval op Trump zonder dat het echt een overduidelijke aanval is. Het is geen regelrechte trumpbashing. Lee bekritiseert het racisme van de president via een omweg."

Lee besloot op het allerlaatst aan het eind van de film de beelden van de aanslag in Charlottesville toe te voegen, ook al was de montage al af.

"Hij was hier zo boos over dat hij dit als aanhangsel nog aan de film heeft gehangen", vertelt Busch. Eigenlijk zou het einde een shot van een brandend kruis in een tuin zijn.

De film over racisme staat niet alleen. Het lijkt erop alsof de politiek activistische stem steeds vaker doordringt in films en muziek, zegt Busch. Denk aan het nummer This is America van Childish Gambino bijvoorbeeld. "De activistische bewegingen, zoals Black Lives Matter en #MeToo, worden groter. Daardoor is er meer interesse in films met deze ondertoon en is de markt hiervoor gegroeid."

Vroeger zouden misschien maar duizenden mensen naar deze film zijn gaan kijken, zegt Busch. Nu zijn dat honderdduizenden. "Het is net als een film waarin vrouwen nadrukkelijk de macht opeisen. Dit zou vijftien jaar geleden niet helemaal worden geaccepteerd. Nu, na onder meer de #metoo-beweging, is dat onderdeel van onze maatschappij geworden."

Het zal ook niet de laatste film zijn met een activistische boodschap, zegt Koetsier. "Dit is geen subtiele film, dit is een schreeuw. Hopelijk is het hard roepen om verandering over 10 of 20 jaar niet meer nodig."