Wie is die man waar Erdogan en Trump ruzie over maken?

• Robert Chesal

  redacteur Buitenland

Andrew Brunson is een in Amerika geboren protestantse dominee die een kleine geloofsgemeenschap van 25 kerkgangers leidde in Izmir, aan de westkust van Turkije. Buiten zijn eigen kring hadden weinigen van deze man gehoord. Maar nu is hij het middelpunt van de ongekend felle ruzie tussen Turkije en de VS.

Gevolgen van die ruzie: de val van de Turkse lira, handelssancties over een weer en zorgen over het NAVO-partnerschap. Wie is de man waar Erdogan en Trump zoveel ruzie over maken? En waarom loopt het zo hoog op?

Voor het antwoord moeten we eerst even terug naar oktober 2016. Toen werd de 50-jarige dominee uit North Carolina aangehouden tijdens een golf van arrestaties na de mislukte staatsgreep in Turkije.

Op een hoorzitting sprak een Turkse rechter over aantijgingen dat Brunson lid zou zijn van de Gülen-beweging. President Erdogan verdenkt deze organisatie van het op touw zetten van de couppoging.

PKK

Maar de aanklacht luidde uiteindelijk anders. In april dit jaar verscheen Brunson na 18 maanden in detentie voor de rechter. Hij werd officieel beschuldigd van "politieke of militaire spionage" en "steun verlenen aan een gewapende terroristische organisatie", de Koerdische PKK. Hij kan uiteindelijk 35 jaar cel krijgen.

Twee dagen na de zitting werd Brunsons naam wereldwijd bekend, toen president Trump via Twitter openlijk twijfelde aan de aanklacht. "Ze noemen hem een spion, maar ik ben meer spion dan hij," schreef Trump. Sindsdien bemoeit het Witte Huis zich voortdurend met de zaak. De president neemt het zo hoog op dat hij een van zijn belangrijkste juristen heeft gevraagd om Brunson te verdedigen. Maar waarom?

Brunsons arrestatie was wellicht nooit in het nieuws gekomen als de evangelische achterban van de Amerikaanse vice-president Pence er geen lucht van had gekregen. Zij wilden steun geven aan hun mede-christen. Via Pence is de zaak vervolgens hoog op de politieke agenda gekomen.

Het Witte Huis gooide het in eerste instantie op een akkoord met Turkije. Trump vroeg het Congres om Turkije geen sancties op te leggen vanwege wapendeals die Erdogan had gesloten met de Russische president Poetin. Ook zag de VS af van strafrechtelijke vervolging van een aantal lijfwachten van Erdogan, die demonstranten in elkaar hadden geslagen in Washington in 2017. Allemaal om Brunson vrij te krijgen.

Fethullah Gülen

Maar Erdogan wilde meer: de uitlevering van zijn aartsvijand Fethullah Gülen, de moslimgeestelijke met een grote aanhang in Turkije die de president dus verdenkt van het beramen van de mislukte staatsgreep in 2016. Gülen woont sinds 1999 in ballingschap in Pennsylvania. Erdogan heeft Amerika herhaaldelijk verzocht om zijn uitlevering, maar de Amerikanen houden voet bij stuk.

In september 2017 bood de Turkse president aan om de ene geestelijke voor de andere uit te ruilen: Brunson voor Gülen. Maar Trump en Pence, aangespoord door de evangelische achterban, willen dit niet. Zij zien de zaak-Brunson als een onacceptabele inperking van de religieuze vrijheid.

Brunson zelf kwam voor het eerst in het openbaar aan het woord tijdens zijn rechtszitting in april dit jaar. In vloeiend Turks zei hij: "Ik heb al 25 jaar voor Turkije gebeden. Ik zou nooit iets doen tegen Turkije."

Hij erkende dat hij een aantal vluchtelingenkampen bij de Turkse grens met Syrië had bezocht, maar alleen om zijn religieus en humanitair werk te doen. Hij ontkende alle betrokkenheid bij de PKK. "Ik heb altijd de territoriale integriteit van Turkije gesteund, en het geweld van de PKK is tegen mijn geloof," zei hij tegen de rechter.

Maqluba

Het bewijs tegen Brunson is geheim gehouden en de getuigen die door de aanklager zijn opgeroepen zijn anoniem gebleven. Maar volgens berichten in de media is een van de bewijsstukken een foto die rechercheurs op de smartphone van Brunson hebben gevonden. Op de foto is een bord Maqluba te zien, een maaltijd van vlees en rijst die in heel het Midden-Oosten populair is, maar die door de aanklager als "Gülenistische delicatesse" wordt bestempeld.

Volgens de Wall Street Journal vroeg Brunson de rechter om hem zo snel mogelijk naar huis te laten gaan. Toen hij de rechtszaal verliet, keek hij naar zijn vrouw die in het publiek zat, en zei "Ik word hier gek. Ik hou van je."

Vorige maand deed Trump nog een poging via Twitter om de "gegijzelde" Brunson vrij te krijgen. Zes dagen later werd Brunson na 22 maanden uit de gevangenis gehaald en onder huisarrest geplaatst. Maar Pence nam er geen genoegen mee en dreigde voor het eerst met sancties tegen Turkije.

Begin deze maand was het zover: de VS legde de Turkse ministers van Justitie en Binnenlandse Zaken financiële sancties op. Het was de eerste keer in de geschiedenis van de NAVO dat één lidstaat strafmaatregelen nam tegen ministers van een ander lid van het bondgenootschap.

Maximale pijn

Vorige week tweette Trump dat hij de Amerikaanse importtarieven ging verhogen. De aankondiging was zó getimed om maximale pijn te veroorzaken. Turkije was net bezig de financiële markten te kalmeren met de aankondiging van een nieuw economisch beleid. Maar door de importtarieven verloor de Turkse lira afgelopen week in rap tempo zijn waarde.

Ondertussen loopt de ruzie steeds verder op. Vandaag liet Turkije weten Amerikaanse elektronica te boycotten. Ook publiceerde de New York Times een ingezonden brief van Erdogan, waarin hij schreef: "Als de Verenigde Staten onze soevereiniteit niet respecteren en geen begrip tonen voor de dreigingen waar onze natie mee te maken heeft, kan ons partnerschap in gevaar komen."

En de Amerikaanse nationale veiligheidsadviseur gaf de Turkse ambassadeur in Washington een onheilspellende waarschuwing: we zijn klaar met praten, totdat jullie Brunson naar huis laten gaan.

Draait het allemaal nou echt om die ene onbekende dominee uit North Carolina? Nee, zeker niet. Maar voorlopig vormt Andrew Brunson voor zowel Trump als Erdogan een handige stok waarmee ze elkaar kunnen blijven slaan.