Kameroen: van stabielste land in Afrika, naar een burgeroorlog

• Oumaima Abalhaj

  redacteur Buitenland

Over Kameroen hoor en lees je niet zo veel. Tot voor kort was het een van de stabielste landen in Afrika met een goede infrastructuur. Maar in het West-Afrikaanse land wordt het met de dag onrustiger, vooral in het noordwesten van het land bij de Nigeriaanse grens. Tienduizenden Kameroeners zijn die regio in de afgelopen maanden ontvlucht voor het geweld van separatisten. Het land is een tijdje afgesloten geweest van het internet, want het regime doet er alles aan om ervoor te zorgen dat er weinig over dit conflict naar buiten komt.

Het geweld gaat een nieuw stadium in. Vorige week vrijdag was de minister van Defensie in het gebied. Zijn konvooi werd aangevallen door rebellen. "We zijn de fase gepasseerd waar de rebellen hun kracht laten zien. Wanneer je een minister kan raken, schiet je als het ware in de roos. Dat ze dit durfden, toont aan hoe de situatie in Kameroen de afgelopen maanden is veranderd door de repressie", vertelt onze Afrika-correspondent Koert Lindijer.

Mirjam de Bruijn, hoogleraar Afrikanistiek aan de Universiteit van Leiden, was in maart nog in Kameroen. Ze omschreef de sfeer als bedompt en onderdrukkend. De mensen daar durven zich niet meer uit te spreken. De Bruijn was in Douala, de grootste stad van het land waar mensen alleen nog in hoekjes van een bar durven te praten over deze situatie. Maar volgens De Bruijn blijven de meeste mensen gewoon thuis, want er wordt veel geschoten. "Toen ik daar was, waren de scholen en ziekenhuizen gesloten. Het land is onder staat van beleg, althans zo voelt het."

Volgens De Bruijn is het vooral een plattelandsoorlog: "In de steden is het redelijk rustig, omdat de regering het daar voor het zeggen heeft, maar op het platteland zitten de verzetsgroepen. De overheid stuurt het leger naar die dorpen om ze plat te branden en mensen te bedreigen. Het gevolg daarvan is nu dat ruim 200.000 Kameroeners huis en haard verlaten", legt De Bruijn uit.

Een groot deel van die vluchtelingen trekt naar Nigeria. En dat is opmerkelijk, want daar is het ook niet veilig. Volgens Lindijer trekken de vluchtelingen naar de delta van Nigeria. Maar daar zitten ook rebellen met wapens. "Het is een vruchtbaar gebied met veel olie en geld: de ideale plek om rebellie te beginnen. Aan de andere kant van de grens zitten medestanders en dat maakt het een stuk gevaarlijker."

Volgens Human Rights Watch wordt de situatie alleen maar erger als er niet internationaal wordt ingegrepen. Naast het platbranden van dorpen, zijn onschuldige burgers vermoord, waaronder ook gehandicapten die niet konden vluchten. Oudere vrouwen werden levend verbrand.

Niet iedereen vlucht naar Nigeria. Een deel verstopt zich ook in de bossen. Sommige van hen zijn geraakt door kogels, maar durven niet meer terug te keren naar hun dorp voor medisch hulp. Human Rights Watch pleit bij de regering voor een vrije doorgang, zodat hulporganisaties de inwoners kunnen helpen.

Regime

En er speelt meer in Kameroen. Naast de drang naar onafhankelijkheid, is er ook verzet tegen het lang zittende regime. President Paul Biya is inmiddels 35 jaar aan de macht en wil zich weer herkiesbaar stellen voor de verkiezingen in november. Achter de president zit een enorme elite die profiteert van zijn beleid. De kloof tussen rijk en arm wordt daardoor steeds groter. Zo'n 60 procent van de bevolking is jong en komt niet aan werk. Niet alleen in het Engelstalige, maar ook in het Franstalige gedeelte is er verzet tegen het regime.

Het land heeft ook te maken met de aanwezigheid van terreurorganisatie Boko Haram, die in het noorden zit. De regering heeft dus op twee fronten te maken met verzet, maar toch is de positie van de 85-jarige president sterk.

President Biya zit een groot deel van het jaar in zijn vakantiehuis in Zwitserland. "Hij hoeft de helft van het jaar niet aanwezig te zijn. Dat laat zien hoe stabiel zijn positie is. Het is vrijwel zeker dat hij in november herkozen wordt", zegt Koert Lindijer.

De onrust begon in de zomer van 2016 na stakingen van de Engelstalige gemeenschap. Ze voelden zich achtergesteld op de Franstalige meerderheid. Het gebied mocht tijdens de onafhankelijkheid in 1961 kiezen: zich aansluiten bij Nigeria of het Franstalig Kameroen.

Onafhankelijkheid was geen optie voor de Engelstaligen. "Ze kozen uiteindelijk voor het Franstalige gedeelte van Kameroen, maar wel onder voorwaarde dat ze een vorm van autonomie konden behouden. Maar die is de afgelopen tijd afgenomen", vertelt Afrika- correspondent Koert Lindijer.

"Het conflict is niet gebaseerd op een strijd om grondstoffen of stammen. Het is een puur nationalistisch conflict. De Franse Kameroeners vinden zichzelf slimmer en zijn hoger opgeleid. Ze voelen zich superieur aan hun Engelse landgenoten", vertelt Lindijer.

Stakingen

De staking begon bij advocaten die vonden dat ze te weinig ruimte kregen om een eigen beleid te voeren. Ze voelden zich gemarginaliseerd door de Franse wetten die steeds dominanter worden.

Er ontstond een domino-effect, want na de advocaten gingen ook de leraren staken. Scholen gingen dicht en ziekenhuizen functioneerden niet meer. Langzamerhand kwam de regio stil te staan en dat ging gepaard met het ontstaan van allerlei verzetsgroepen die strijden om de macht. Hoogleraar Mirjam de Bruijn vertelt dat deze groepen voornamelijk worden gesteund door het buitenland. Zo is er in Amerika een schaduwregering opgezet die de separatisten voorziet van wapens.

Het Franse gebied is inmiddels verdeeld in verschillende bewegingen. De staat verzet zich nu tegen de separatisten, mensen die zich echt willen afscheiden van Kameroen. De Bruijn: "De regering voelt niks voor gesprekken en slaat de protesten en verzetsgroepen hardhandig neer. Overal in het land zijn nu militaire operaties, waarbij veel mensen worden vermoord."