Wat is er aan de hand bij de Amsterdamse brandweer?

Een uit de hand gelopen machocultuur, of gewoon een hechte groep mensen die voor elkaar door het vuur gaat? Met doodsbedreigingen aan het adres van korpscommandant Schaap lijkt het conflict tussen Amsterdamse brandweermannen en de korpsleiding op een dieptepunt gekomen. Wat is er toch aan de hand in de kazernes van de hoofdstad?

Het Amsterdamse korps staat bij veranderingen sneller op de barricades dan andere korpsen. Dat blijkt bij de bezuinigingsrondes in 2011. Er wordt zowel ludiek met ontklede brandweermannen op de Dam als keiharde actie gevoerd. Dat typeert het korps.

Onder leiding van wijlen burgemeester Eberhard van der Laan moet een andere koers worden ingezet. Van der Laan wil het korps professionaliseren. Daarom stelt hij in 2016 oud-politiechef Leen Schaap aan met als belangrijkste taak om de brandweer te moderniseren. "Ik kijk ernaar uit om samen te mogen werken met een brandweerkorps dat bekendstaat als één met grote ervaring, passie, kennis en traditie", zei hij nog enthousiast bij zijn aantreden.

Die positiviteit houdt niet erg lang stand. Een half jaar na Schaaps aantreden kwam Van der Laan met een vernietigend rapport over het korps: de algemene cultuur is rot, er wordt gediscrimineerd, werving bij sollicitaties is gericht op een 'wittemannencultuur' en afspraken over woninginspecties worden bewust niet uitgevoerd.

Van der Laan eist dat Schaap hieraan een einde maakt, maar intern is er veel weerstand tegen de hervormingsplannen. Schaap zegt dat hij uit kazernes wordt geweerd als hij wil komen om te overleggen.

Daarna verslechterde de relatie tussen Schaap en het korps verder. Verschillende incidenten werden breed uitgemeten in de media. "Opgeblazen incidenten", zeggen verschillende brandweermannen die anoniem willen blijven.

Bij wijze van grap legden collega's een dildo op het bureau van een vrouwelijke collega. Dat werd door de leiding als seksistisch gezien, terwijl het als grap was bedoeld.

Een andere collega werd geschorst en later ontslagen vanwege racistische opmerkingen. Maar volgens de rechter was dat een te zware straf. En dus moest de collega terug in dienst genomen worden. En in maart bleek dat er voor miljoenen euro's misbruik werd gemaakt van ouderdomsregelingen.

'Met gestrekt been'

Schaap tekende onlangs tot 2022 bij en is van plan de missie van de overleden burgemeester Van der Laan voort te zetten. Hij gaat daarbij de confrontatie duidelijk niet uit de weg. Tot onvrede van brandweermensen die zeggen hij er met gestrekt been in gaat.

In een radio-interview eind april noemde Schaap de mensen in de ondernemingsraad "de medezeggenschapsmaffia" en liet hij weten dat hij leden van motorclubs niet bij de brandweer wil hebben.

Dat verhaal komt hem op veel kritiek te staan van onder meer oud-brandweercommandant Elie van Stien, als leden van het korps. Zij zeggen dat ze zich absoluut niet herkennen in het geschetste beeld en dat het korps uit professionele mensen bestaat.

Ondertussen blijft hij impopulaire maatregelen nemen. Zo heeft hij aantal regelingen voor gepensioneerden afgebouwd (volgens betrokken brandweermannen ooit bedoeld als compensatie voor het zware werk en als nazorg omdat die er vroeger nauwelijks was) en wil hij de 24-uursdiensten afschaffen om de brandweer flexibeler te maken. Ook proberen brandweerkorpsen om meer vrouwen aan te trekken door ze een speciale training te geven. Zo moet het korps diverser worden.

Oud-brandweervrouw en onderzoeker Diana Rijke Willems deed eerder onderzoek naar het gebrek aan diversiteit bij de brandweer en sprak daarvoor met medewerkers op anonieme basis.

Volgens haar is de machocultuur een van de redenen dat er weinig vrouwen werken. Haar onderzoek richtte zich op brandweerkorpsen door heel het land, maar ook in Amsterdam speelde dat een rol, zei ze eerder tegen NPO Radio 1. "Er was daar een symposium om meer brandweervrouwen te werven en toen werden ze verwelkomd met een emmer water. Van de dames die in die tijd binnengekomen zijn, werken er nu niet veel meer in Amsterdam."

Ook was de werksfeer, in ieder geval vroeger, niet vrouwvriendelijk. "Ik weet dat er jaren geleden ook werd gedronken op de werkvloer en dat ze gezamenlijk naar porno aan het kijken waren. Inmiddels zal dat vast wel veranderd zijn, maar daar durf ik geen uitspraken over te doen."

Bedreigingen

Ondertussen ligt het korps nu met de bedreigingen tegen Schaap voor de zoveelste keer onder een vergrootglas. De ondernemingsraad van de Amsterdamse brandweer spreekt zich, net als de nieuwe burgemeester Halsema, fel uit tegen de bedreigingen aan het adres van Schaap. "Als het verhaal en de bedreigingen kloppen keuren we dat ten zeerste af. Wij keuren elke vorm van intimidatie en bedreiging af. Het is triest, als het klopt", zegt woordvoerder Stéphane Conings.

Maar hij zegt wel dat hij het nieuws alleen via de media te horen heeft gekregen. "We hadden graag gezien dat deze kwestie intern zou zijn besproken met de korpsleiding en de ondernemingsraad. De OR zegt al twee jaar lang zaken niet via de media te spelen maar intern op te lossen. "

Ook de brandweermannen zelf willen liever niet in de publiciteit komen. Ze hebben intern afgesproken dat ze de media niet te woord staan, uit angst voor represailles van de leiding. Maar anoniem zegt een aantal brandweermannen tegen de NOS het volgende:

Op sociale media durven gepensioneerden wel openlijk kritiek te uiten tegen Schaap. "Hij zal wel de opdracht hebben gekregen om de hechte cultuur binnen ons mooie korps aan te pakken en een angstcultuur te kweken", zegt een brandweerman die al een paar jaar met pensioen is. "Ik hoop dat we met z'n allen bijeenblijven en een vuist vormen."