Komt er in de Europese Unie een verbod op memes?

• Thomas Spekschoor

  correspondent Europa

Je hoeft Facebook, Instagram of Twitter maar te openen of je ziet ze: memes. Dit soort grappig bedoelde plaatjes met teksten dus:

Maar dat zou weleens kunnen veranderen: de memes dreigen te verdwijnen, door nieuwe EU-wetgeving. Als op plaatjes, muziek of filmpjes auteursrechten zitten, dan moeten websites die rechten in de toekomst afkopen.

Doen ze dat niet, dan moeten ze met filters voorkomen dat jij door auteursrechten beschermd materiaal plaatst. Post je zo'n meme, dan komt er een bericht in beeld: "Deze foto komt uit een door auteursrechten beschermde film. We kunnen hem helaas niet voor je plaatsen."

Correspondent Thomas Spekschoor sprak met een artiest voor wie het plan veel zou betekenen:

Het komt allemaal voort uit plannen van de Europese Commissie. "Makers moeten eerlijk betaald worden voor hun werk, of het nou online of offline is," zei de voorzitter van de Europese Commissie, Jean-Claude Juncker in 2016. Daarom kwam hij met voorstellen die internetbedrijven moeten verplichten om muzikanten en filmmakers te betalen voor hun werk. Maar die bedrijven vinden dat onzin.

"Wij hebben 150.000 websites hier draaien en wij kunnen niet de inhoud van al die websites in de gaten houden," zegt Henri de Jong van Mijndomein.nl. De Europese wetgeving zou niet alleen Facebook, Twitter en YouTube verplichten om de rechten af te kopen, ook kleinere internetbedrijven als Mijndomein vrezen dat ze de rekening gepresenteerd krijgen.

Betalen wil De Jong sowieso niet. Zijn bedrijf geeft mensen slechts ruimte op internet, zo redeneert hij. De mensen die die ruimte bij hem kopen, zijn zelf verantwoordelijk voor de inhoud. Maar als Mijndomein niet betaalt, dan moet het filters installeren die het voor mensen onmogelijk maken om door auteursrechten beschermd materiaal te plaatsen. En ook dat gaat ze veel te ver.

"Het zou een censuurfilter zijn. En hoe moet dat worden afgesteld? Wat mag je wel tonen? Je wilt als blogger een plaatje laten zien of een stukje muziek laten horen, waaraan je refereert in je tekst. Dat zou niet eens kunnen, want dat filter houdt het tegen. Ik kan het niet eens meer uploaden. Ik zie daar allerlei ondoenlijke problemen in."

"Laten we niet naïef zijn, Facebook en Google zijn miljoenenbedrijven," zegt Rita Zipora, die als muzikant aan de andere kant van de discussie staat. Zij ziet haar muziek op Facebook en YouTube voorbij komen, zonder dat ze er een cent voor ontvangt. En dat frustreert.

"Mensen gebruiken het onder een vakantiefilmpje als ze in Amsterdam zijn geweest. Ik vind het heel leuk dat ze mijn muziek daardoor horen. Maar op het moment dat een platform als YouTube daar dan geld aan verdient, dan vind ik dat wij als makers daar ook iets van terug moeten zien."

Overdreven angst voor filters

Nu krijgt ze nog nagenoeg niets betaald op internet. Facebook betaalt helemaal niets, YouTube betaalt wel kleine bedragen aan degenen die de muziek online zetten, maar niet aan de componisten. Rita: "Er gaat heel veel tijd en oefening in zitten om een liedje te kunnen schrijven. Mensen gaan bij elkaar zitten, proberen samen iets moois te maken. Daar moet wel een vergoeding tegenover staan."

De angst voor filters op internet is overdreven, denkt ze. Uiteindelijk gaan de internetbedrijven wel betalen. "Heel veel mensen komen op YouTube voor muziek. Ik denk niet dat ze daar nog komen als er geen muziek op staat."

Parodie op Nijntje mag wel

De vraag is wat er straks wel en niet onder de nieuwe regels valt. De grens is niet altijd zo duidelijk als bij de liedjes van Rita. Dat bleek in 2011. Dick Bruna wilde dat zeven plaatjes van Nijntje direct offline werden gehaald, omdat ze onder zijn auteursrecht zouden vallen. Het waren bewerkingen van Nijntje, waarin het kinderkonijn werd verbonden aan onder andere de aanslag op de Twin Towers.

Henri de Jong weigerde de plaatjes te verwijderen, waarna hij voor de rechter werd gedaagd. Uiteindelijk won Henri voor de Hoge Raad. Er was sprake van een parodie en dat is wel geoorloofd.

Voor Henri is het bewijs dat de filters er nooit mogen komen. "Als die filters er al waren geweest, waren die plaatjes niet eens online gekomen," zegt De Jong er nu over. "Terwijl de rechter het uiteindelijk wel toestaat. Dat bewijst maar dat dit soort dingen niet vooraf moeten worden gefilterd, maar achteraf. Anders had niemand er ooit van gehoord."

De strijd tussen internetbedrijven en auteurs zal de komende twee maanden nog flink gevoerd worden in Brussel. Daar lopen lobbyisten van beide kanten de deur plat bij Europarlementariërs en ambtenaren. Nog voor de zomer moet er in Brussel een besluit zijn over hoe het verder gaat met door auteursrechten beschermd materiaal.