Ebola in Congo: de bijna onmogelijke route van het vaccin

• Ernest Claassen en Iris de Graaf

  redactie Buitenland

Ebola betekent verplegers in beschermende pakken, vele malen per dag je handen wassen in chloorwater en echt helemaal niemand aanraken. Want als je het virus krijgt is er niks meer aan te doen. In veel gevallen is het dodelijk. Maar dankzij een experimenteel vaccin is er is nu hoop om de verdere verspreiding van ebola te stoppen. Als het tenminste lukt om het op tijd ter plekke te krijgen. Want dat gaat nog niet zo makkelijk.

Maar eerst: Wat is ebola ook alweer precies en waarom komt het steeds terug?

Het vaccin tegen ebola heeft de weinig aansprekende naam 'rVSV-ZEBOV'. Het is ontwikkeld door het Nationale Microbiologie Laboratorium in het Canadese Winnipeg. In 2015 werd het voor het eerst getest tijdens de grote ebola-uitbraak in West-Afrika. En wat bleek? Van de 6000 mensen die waren gevaccineerd raakte helemaal niemand besmet.

Motorfietsen

Maar het is een hele toer om het vaccin bij de mensen te krijgen die het nodig hebben. Een eerste lading van 5400 vaccins is afgelopen week vanuit Zwitserland naar de Congolese hoofdstad Kinshasa gevlogen. Van daaruit moet het verder vervoerd worden.

De uitbraak begon op het platteland bij Bikoro, een plaatsje met enkele duizenden inwoners op honderden kilometers ten noorden van Kinshasa. Intussen is het ook opgedoken in de grote stad Mbandaka (rond de 350.000 inwoners).

"Dit is een zeer ingewikkelde, geavanceerde operatie in een van de moeilijkste gebieden ter wereld", zegt Peter Salama van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO. "We sporen meer dan 4000 mensen op die in contact zijn geweest met patiënten. Die zijn verspreid over de hele regio, dus die moeten we zien te achterhalen en we kunnen ze alleen bereiken met motorfietsen."

Extreem koud

En dan is er nog een forse uitdaging: de vaccins moeten op extreem lage temperaturen worden bewaard. Op -60 tot -80 graden Celsius. En dat in een land waar de elektriciteit regelmatig uitvalt. De WHO gebruikt daarom speciale Arktek containers om ze naar ver afgelegen locaties te vervoeren. Die kunnen het vaccin zonder elektriciteit koel houden.

Zo ziet de route van het vaccin eruit:

Het is onbegonnen werk om iedereen in te enten. Er zijn ook niet genoeg vaccins. Daarom is het in de eerste plaats bedoeld voor de artsen en verplegers die ebola-patiënten behandelen. De eerste twee doden van de huidige uitbraak waren gezondheidswerkers. Verder is het voor de mensen die in contact zijn geweest met patiënten - en voor de contacten van die contacten.

Er zijn vijf verschillende soorten ebola. Het vaccin rVSV-ZEBOV biedt bescherming tegen het type 'Zaire' dat het meest voorkomt. Het veroorzaakt een reactie waardoor het immuunsysteem van een mens denkt dat het ebola is. Het vormt dan neutraliserende antistoffen waardoor het virus zich niet aan cellen kan binden.

Het vaccin is géén geneesmiddel. Daar wordt ook onderzoek naar gedaan, maar dat is nog niet genoeg getest. Als je ebola hebt is het in principe te laat. Al kan het in de eerste dagen na de besmetting - als de patiënt daar nog niets van merkt - wel degelijk zin hebben om het vaccin toegediend te krijgen. Hoeveel dagen een injectie nog nut heeft is niet precies duidelijk.

Contacten van contacten

Het vaccin is vrijwillig: niemand kan gedwongen worden om een prik in z'n arm te krijgen omdat het nog steeds experimenteel is. Zo is nog niet bekend of het veilig is voor zwangere vrouwen, jonge kinderen en mensen met hiv. Het is ook niet duidelijk hoe lang het werkt. Daarom worden mensen die gevaccineerd zijn in de komende periode nog regelmatig gecheckt.

Toen het vaccin in 2015 voor het eerst werd getest was de ebola-uitbraak in West-Afrika al bijna onder controle. In Congo moet nu blijken of het de verspreiding van ebola ook tegen kan houden. Voor verpleegkundigen, familieleden en buren van patiënten, die vrezen dat ze besmet zijn, is het vaccin hun enige hoop. Zij gaan een paar zenuwslopende dagen tegemoet: is het vaccin sterk genoeg om hun leven te redden?