Grilligheid zon en wind bedreigt stabiliteit elektriciteitsnet

• Rob Koster

  Economieverslaggever

Het was een grauwe grijze ochtend op 30 april met miezerende regenbuitjes. De zon nergens te bekennen en het waaide niet of nauwelijks. Dat kan in april, maar, het weer was anders dan de weersvoorspellingen van de energiebedrijven in Nederland en dat leidde tot een acuut stroomtekort.

Een reconstructie:

Terwijl energiebedrijven als Nuon, Essent en Eneco elektriciteit hebben ingekocht, constateert de landelijk netbeheerder Tennet aan het begin van dag dat er iets helemaal fout dreigt te gaan. Het gebrek aan zon en wind zorgt ervoor dat het aanbod van groene elektriciteit zo goed als wegvalt. Bovendien is het zo donker dat veel mensen de lampen aandoen in huis of op kantoor.

Even na 09.00 uur doet Tennet een oproep om noodvermogen de deur uit. Het elektriciteitsnet in Nederland dreigt in onbalans te raken. "Dan gaan er dingen ernstig mis, gaan er systemen ondersteboven en worden er gebieden in Nederland van het net gehaald," vertelt Mel Kroon, bestuursvoorzitter van Tennet in de landelijke registratieruimte waar het elektriciteitsnet op 50 hertz wordt gehouden.

Bedrijven worden daarom opgeroepen om noodvermogen beschikbaar te stellen om het dreigend tekort aan elektriciteit op te vangen. Tennet koopt noodvermogen in bij energiecentrales voor dit soort gevallen. Rond half elf is iedereen door het noodvermogen heen en een oproep om nog meer te leveren, zorgt ondanks de lucratieve vergoeding niet voor genoeg aanbod.

Alert emergency

Tennet doet daarom een zogenoemde "alert emergency" de deur uit en koopt massaal honderden megawatts elektriciteit op in Duitsland en België. Voor veel geld, dat wordt afgewend op de bedrijven die te weinig hebben ingekocht. Het systeem werkt, maar het is alle hens aan dek bij Tennet.

Pas rond 15.30 uur komt het bericht dat de situatie weer normaal is. Het was ruim twee jaar geleden dat Tennet op zo'n grote schaal moest ingrijpen om te voorkomen dat het net in onbalans raakt, maar de eerste keer dat dit te koppelen is aan het gebrek aan zon en wind.

Complex

Op zich is er capaciteit genoeg in Nederland. Sommige gascentrales staan zelfs stil omdat het stoken op kolen goedkoper is. De dip van afgelopen maandag heeft veel meer te maken met de complexiteit van vraag en aanbod. Kolen- en gascentrales kunnen hoger en lager gezet worden, zon en wind niet.

De elektriciteitsproductie was nog niet zo lang geleden in handen van een paar grote spelers, het worden er miljoenen. Huizen, boerderijen en bedrijven met zonnepanelen zijn allemaal kleine energieproducenten. Het afstemmen van vraag en aanbod is de grote uitdaging van de overgang van fossiele naar schone energie. Mel Kroon: "Met veel meer elektriciteit uit wind en zon, in de toekomst wel 80 procent, moet je gaan nadenken over wat voor maatregelen je moet gaan treffen."

Tennet investeert de komende jaren 28 miljard euro in uitbreiding en versterking van het elektriciteitsnetwerk in Nederland en Duitsland. Nederland is al verbonden met Duitsland, België, Groot-Brittannië en Noorwegen. Binnenkort komt daar een verbinding met Denemarken bij.

Die verbindingen moeten de klappen opvangen bij te veel of te weinig elektriciteitsproductie in Nederland. Verder wordt er op tal van plaatsen gewerkt aan het elektriciteitsnetwerk. Zo moeten windmolenparken en weilanden vol zonnepanelen met zware kabels aangesloten worden op het elektriciteitsnetwerk.

Sensoren in auto's

Maar minstens zo belangrijk is kennis. Big data moeten er voor zorgen dat vraag en aanbod goed op elkaar worden afgestemd, ondanks de toenemende complexiteit van de energiemarkt. Zo heeft Tennet in Duitsland afspraken met Volkswagen gemaakt waardoor de sensoren in onder meer de koplampen van auto's informatie leveren over de te verwachten opbrengst van elektriciteit uit zon.

Volgens Tennet hoeven mensen zich geen zorgen te maken dat vandaag of morgen het licht in Nederland uitgaat als gevolg van een gebrek aan elektriciteit. "Er is alle reden om heel veel werk te verzetten", zegt Mel Kroon. Op dit moment is het aandeel van zon en wind in de totale hoeveelheid elektriciteit namelijk nog maar tien procent, de echte uitdaging moet dus nog beginnen.