Sciencefiction wordt werkelijkheid, waarschuwt ook Elon Musk

• Tomas Riemens

  redacteur Online

Robots die de wereld overnemen. Het lijkt op sciencefiction, maar dat is het niet. Kunstmatige intelligentie en andere technologieën spelen een steeds grotere rol in ons leven en kunnen onze samenleving op korte termijn fundamenteel gaan veranderen. En dat is iets wat nog lang niet iedereen in de gaten heeft.

Die boodschap vertellen ondernemers, wetenschappers en experts in de documentaire Do You Trust This Computer. De film is verplichte kost voor eigenlijk iedereen, vindt entrepreneur Elon Musk. Hij zorgde er daarom voor dat de documentaire dit weekend gratis te bekijken is. "Deze technologieën gaan ons leven beïnvloeden op goede en slechte manieren. Ik betaal zodat iedereen deze film kan zien."

"In de documentaire wordt duidelijk uitgelegd wat de donkere kant is van alle ontwikkelingen die bezig zijn", zegt trendwatcher en tech-deskundige Jarno Duursma. Neem bijvoorbeeld killer drones, voorspellende software of sociale kredietsystemen. Het zijn dingen die rechtstreeks uit films lijken te komen, maar ondertussen al in gebruik zijn of binnen enkele jaren kunnen worden gerealiseerd.

"We leven in een tijd dat sciencefiction werkelijkheid wordt", zegt Duursma. Dat biedt veel voordelen, zoals efficiëntere zorg, betere service door bedrijven en meer veiligheid in het verkeer. Tegelijkertijd brengt de technologische ontwikkeling gevaren met zich mee. Robots nemen banen over, onze gegevens liggen op straat en kunstmatige intelligentie dreigt mensen voorbij te streven.

De serie Black Mirror probeert te laten zien welke risico's aan vooruitgang kleven. "In veel afleveringen leveren de makers commentaar op de manier waarop wij in onze huidige samenleving met technologie omgaan", zegt mediaredacteur Thijs Schrik van NRC. Hij volgt de serie op de voet en interviewde de makers. "Zij kijken goed naar wat voor technologische ontwikkelingen er spelen en vergroten die uit."

Een voorbeeld daarvan is de aflevering Arkangel. Daarin laat een bezorgde moeder een chip injecteren in haar dochter zodat ze haar in de gaten kan houden, maar ook kan bepalen wat ze kijkt. "Het is een soort extreme versie van hoe ouders hun kinderen nu al controleren met gps-trackers en apps op de telefoon", zegt Schrik.

Het is een van de scenario's uit de serie die akelig dicht bij de werkelijkheid komen. "Op sociale media schrijven mensen het bijna dagelijks: 'dit had zo uit Black Mirror kunnen komen.'"

Neem bijvoorbeeld de bijen-drones die voorkomen in de aflevering Hated in the Nation. Amerikaanse media melden vorige maand dat supermarktketen Walmart een patent heeft aangevraagd voor drones die bloemen kunnen bestuiven.

Of de aflevering Metalhead, waarin een vrouw op de vlucht is voor een robothond. De robot in de serie is een kopie van een mechanische hond die is ontwikkeld door het Amerikaanse techbedrijf Boston Dynamics. "Die twee kun je echt naast elkaar leggen", zegt Duursma. "Dat is 'm gewoon."

Maar het zijn niet alleen robots en chips die een hoofdrol vervullen in het soms inktzwarte toekomstbeeld dat de serie schetst. Zo kent het sociale kredietsysteem dat in China wordt ingevoerd overeenkomsten met het scenario van de aflevering Nosedive. Vanaf 2020 krijgen Chinese burgers scores op basis van hun gedrag en status. "Drie keer door rood lopen kan dan betekenen dat je niet meer met de bus of trein mag", zegt Duursma.

Verder is ook de afpersing die in Shut Up and Dance wordt beschreven al iets wat dagelijks gebeurt. In de aflevering krijgt het hoofdpersonage bizarre opdrachten nadat hij is gefilmd bij het masturberen. Duursma: "De schaal waarop cybercriminelen te werk gaan, wordt steeds groter. De ict'ers die ik ken hebben allemaal hun webcam afgeplakt en een plug in de audiokabel van hun laptop gestopt om te voorkomen dat iemand meekijkt of -luistert."

Toch zijn veel aspecten in de serie ook overdreven of simpelweg verzonnen, zegt mediaredacteur Schrik. "Dat geven de makers ook eerlijk toe. Ze willen vooral vermaken en de kijkers verrassen met spannende en soms schokkende verhalen. Het moet onvoorspelbaar blijven. Dat mensen er dan ook iets van opsteken, is mooi meegenomen."

Dat is anders bij de documentaire Do You Trust This Computer. De onderwerpen die daarin worden besproken zijn levensecht en urgent. Duursma denkt dat vooral de zelflerende software die techbedrijven zoals Google, Facebook, Alibaba, Baidu en Amazon gebruiken gevaarlijk kan zijn. "Die slimme technologie kan de privacy aantasten en mensen buitenspel zetten. Daar zijn we juridisch nauwelijks tegen beschermd. Daarnaast is gijzelsoftware eenvoudig te krijgen en fake news zo gemaakt. Beleidsmakers liggen echt te slapen wat dit betreft."

Wat de film en de serie delen, is dat ze bijdragen aan de bewustwording bij het grote publiek. Het is belangrijk dat mensen zich realiseren welke kansen en risico's technologische ontwikkelingen met zich meebrengen, vindt Duursma. "We moeten de waarschuwingen van onder anderen Elon Musk en wetenschapper Stephen Hawking serieus nemen en niet alles afdoen als sciencefiction."