Na hertelling krijgt 80 procent van de partijen een ander stemaantal

• Ben Meindertsma en Jikke Zijlstra

  redactie Binnenland

Bij bijna 80 procent van politieke partijen heeft na een hertelling een ander aantal stemmen gekregen dan voor de hertelling. Meestal zonder gevolgen, maar in zes gemeenten leidde de hertelling tot een nieuwe zetelverdeling. Dat blijkt uit een rondgang van de NOS langs alle 18 gemeenten waar de afgelopen dagen een hertelling was.

Toch zijn er ook gemeenten met minimale verschillen tussen twee partijen die weigeren om de stemmen opnieuw te tellen. "Een hele enge interpretatie van de wet", stelt hoogleraar politicologie Philip van Praag.

Wie de nieuwe uitslagen vergelijkt met de oude, ziet onmiddellijk dat stemmen tellen mensenwerk is. Weinig partijen krijgen na een hertelling exact hetzelfde aantal stemmen, en bij 22 procent van de partijen is het verschil zelfs meer dan vijf stemmen. In totaal zijn er in de 18 gemeenten 529 fouten gevonden.

Vermoeid

De grootste fout werd gevonden in Bergen op Zoom. De Gemeente Belangen Werknemers Partij bleek 26 stemmen te veel te hebben gekregen en moest een restzetel afstaan aan het CDA. Ook in Venray kreeg het CDA er een zetel bij omdat er 15 stemmen te weinig waren geteld. De gemeente Zaanstad spant de de kroon: daar werden 134 verschillen gevonden. Toch leidde dat niet tot een verandering in de uitslag.

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) waarschuwde voor de verkiezingen al dat de huidige manier van handmatig stemmen tellen, waarbij stemmentellers tot diep in de nacht doorgaan, tot fouten kan leiden. "Mensen raken vermoeid en gaan vergissingen maken", aldus burgemeester De Jonge van Dronten namens de VNG.

In Eindhoven bleek vorige week dat de Brede Beweging Linksom (BBL) een stem te kort kwam om in aanmerking te komen voor een restzetel. Toch besloot burgemeester Jorritsma, als voorzitter van het centrale stembureau, in Eindhoven niet te gaan hertellen. Volgens hem kan dat alleen als er sprake is van "grote nalatigheden". En dat was volgens hem niet aan de orde.

Extra zetel

Dat is opvallend, omdat in gemeenten als Maastricht en Amersfoort burgemeesters wel besloten te gaan hertellen zonder dat er grote fouten waren geconstateerd. Volgens die burgemeesters was dat noodzakelijk om alle twijfels weg te nemen, omdat het verschil in stemmen erg klein was.

In beide gemeenten zorgde de hertelling ervoor dat de partij die de hertelling had aangevraagd toch een extra zetel kreeg. Zowel in Amersfoort als Maastricht ging het om meer dan tien fout getelde stemmen.

Lijsttrekkers Patrick van der Voort van BBL is zeer ontdaan over de gang van zaken. "Dit is een zwarte dag voor de democratie. In die andere gemeenten worden de democratische beginselen veel hoger ingeschat dan hier." Ook de Eindhovense gemeenteraad was tegen een hertelling. De rechtse partijen, D66 en een deel van de SP (waar BBL uit afsplitste) stemden tegen, waardoor de Brede Beweging Linksom definitief niet in de gemeenteraad komt.

Ook in Weert moest een lokale partij het onderspit delven. De hele campagne had nieuwkomer Theo Smolenaers, lijsttrekker van Partij voor Weert, zich afgezet tegen de zittende partijen in de raad: "De stad is van de bevolking, niet van de elite in het gemeentehuis van Weert." Uiteindelijk kwam hij zeven stemmen te kort voor een zetel. Volgens het centrale stembureau, onder leiding van burgemeester Heijmans, was hertellen niet nodig omdat er geen enkele aanwijzing was dat er fouten waren gemaakt.

Dinsdagavond deed buitenstaander Smolenaers als inspreker nog een poging bij de gemeenteraad om de zittende partij te overtuigen dat een hertelling verstandig was. Met uitzondering van D66 voelden de zittende partijen daar niets voor. Heijmans benadrukt dat het geen poging was van de andere partijen om Smolenaers buiten de raad te houden.

'Best wel heel boos'

In Blaricum kwam de PvdA twee stemmen te kort voor een zetel in de raad. Ook daar besloot de burgemeester niet te gaan hertellen omdat er geen onrechtmatigheden waren gevonden. Lijsttrekker Daphne Rokebrand is naar eigen zeggen "best wel heel boos".

Als nieuwkomer had ze niet de mogelijkheid om vanuit de gemeenteraad een hertelling aan te vragen. In de gemeenteraad is het daardoor niet besproken. "Ik vind dat er in heel Nederland dezelfde regels moeten gelden. En ik vind het niet eerlijk dat je als nieuwkomer geen spreekrecht hebt in de gemeenteraad."

Volgens de Kiesraad hebben de burgemeesters die een hertelling weigeren omdat er geen grote fouten zijn gemaakt formeel gelijk. In de kieswet staat dat burgemeesters voor een hertelling kunnen kiezen als er "een ernstig vermoeden bestaat" dat er "zodanige fouten zijn gemaakt dat zij van invloed op de zetelverdeling kunnen zijn".

De gemeenteraad heeft daar niets mee te maken, en mag altijd kiezen voor een hertelling. Gemeenten waar burgemeesters toch voor een hertelling hebben gekozen, zonder vermoedens van grote fouten, lopen volgens een woordvoerder van de Kiesraad "vooruit op de bevoegdheid van de gemeenteraad". Wel ziet de Kiesraad dat de wet ruimte laat voor interpretatie en dat er daardoor "gradaties van rekkelijkheid" zijn.

'Ongelukkig'

Hoogleraar politicologie Philip van Praag vindt het een "ongelukkige beslissing" en "enge interpretatie van de wet" om in gevallen van twijfel de stemmen niet opnieuw te tellen. "Een uitslag moet boven elke twijfel verheven zijn. Op deze manier roept het vragen op. Hertellen kost tijd en geld, maar je weet zeker dat de uitslag betrouwbaar is."

Van Praag is niet voor een wijziging van de kieswet. Wel zou de Kiesraad volgens hem alle burgemeesters erop kunnen wijzen wat een wenselijke interpretatie van de wet is.