Hoe effectief zijn VN-vredesmissies? 'Je moet wel een klap durven uitdelen'

• Robert Chesal en Hans Brom

  redacteuren Buitenland

Vredesmissies van de Verenigde Naties moeten effectiever en flexibeler worden: dat was de boodschap van premier Rutte bij een toespraak voor de VN-Veiligheidsraad in New York.

De blauwhelmen van de VN zijn al decennialang een vaste waarde in conflictgebieden over de hele wereld. De VN heeft nu vijftien vredesmissies, vooral in Afrika en het Midden-Oosten. Zo'n 110.000 militairen, agenten en burgerpersoneel opereren daar onder de vlag van de VN om de vrede te bewaren. Nederland is bij zes vredesmissies betrokken, met veruit de grootste inzet in Mali.

Maar de vredesmissies kampen met veel problemen: ze slagen er vaak niet in om de vrede te handhaven. Bovendien zijn vredessoldaten doorgaans slecht getraind en uitgerust. Zo worden ze soms zelf doelwit van aanslagen. Nederland wil het voorzitterschap aangrijpen om de missies te verbeteren.

Dat uitgerekend Nederland de missies op de agenda zet, is geen toeval. Voor ons land heeft het woord 'vredesmissie' een beladen geschiedenis. De VN-missie in de Bosnische moslimenclave rond Srebrenica, begin jaren 90, is dan ook een voorbeeld van hoe verkeerd een missie kan verlopen.

Er werden toen meer dan 7000 mannen en jongens door de Bosnische Serviërs vermoord. Dutchbat, de Nederlandse VN-eenheid ter plaatste, deed niets. Of: kon niets doen, omdat hun mandaat dat niet toeliet. Het is nog steeds een nationale open zenuw en een dieptepunt in de geschiedenis van de VN.

Na het debacle in Srebrenica begon het besef te groeien dat het anders moet. Vredesmissies moesten ondanks hun onpartijdigheid een veel ruimer mandaat krijgen, en het moest de blauwhelmen toegestaan zijn om in te grijpen om strijdende partijen uit elkaar te houden. Ze zouden een veel actievere rol moeten krijgen als bewaker van vrede.

'Klap uitdelen'

Een van de vaandeldragers van die visie is generaal-majoor buiten dienst Patrick Cammaert. Onder zijn bevel is in de Democratische Republiek Congo de VN-troepenmacht erin geslaagd veel rebellen te ontwapenen. "Vredeshandhavers moeten proactief en preventief op kunnen treden", zegt hij. "Ze moeten een klap kunnen uitdelen om erger te voorkomen."

Tegenwoordig is Cammaert consultant en adviseert hij over veiligheid en defensie. Hij is duidelijk: het VN-hoofdkwartier toont ook vandaag nog te weinig leiderschap om VN-missies te laten slagen.

Dat heeft alles te maken met de structuur van die missies. Over het algemeen geldt dat de rijkste landen in de VN betalen. De VN-vredesmissies kosten zo'n 4,8 miljard euro per jaar en worden grotendeels gefinancierd door westerse landen en grootmachten als China en Rusland:

Maar de uitvoering is een ander verhaal. De meeste troepen worden namelijk geleverd door relatief arme landen in Afrika en Azië, zoals Ethiopië, Bangladesh en Nepal. Hun soldaten kunnen op missie voor de VN aanzienlijk meer verdienen dan in hun thuisland.

En daar wringt de schoen. Want in veel landen die troepen leveren, speelt een politieke factor mee: sneuvelbereidheid.

"Het is soms makkelijker om thuis in je hoofdstad tegen het parlement te verdedigen dat je slachtoffers hebt gemaakt omdat je aangevallen bent, dan dat je slachtoffers hebt gemaakt omdat je pro-actief bent", legt Cammaert uit. "Van een aantal landen gaan de commandanten daarom snel op de rem staan. En dan zie je heel snel in de conflictzones dat niemand bij nacht uitgaat, dat de mensen in de compounds blijven."

Zo kan het gebeuren dat troepen weigeren om de bevelen van hun meerderen uit een ander land op te volgen. Zo wordt een VN-missie feitelijk vleugellam. "Het kan niet zo zijn dat je daar blauwhelmen naartoe stuurt, maar dat de lokale bevolking je alleen maar in de compound ziet en de helikopters op het vliegveld blijven staan. Dan moet je niet raar opkijken als je stenen door de ruiten van je voertuig krijgt", zegt Cammaert.

"Men moet bereid zijn om te zeggen: ik ga patrouilleren, ook bij duisternis, in dat en dat gebied. Het gaat om de wil en de leiderschap om de missie uit te voeren.

Secretaris-generaal

Cammaert vindt dat de verantwoordelijkheid voor dat probleem op het VN-hoofdkwartier in New York ligt. Volgens hem moet secretaris-generaal Guterres strengere eisen stellen aan de landen die troepen sturen en op die manier leiderschap tonen. "Dat doet hij nu misschien niet goed genoeg."

Daar is Nederland het dus mee eens, bleek vandaag uit de toespraak van Rutte. Ook hij benadrukte dat er meer leiderschap nodig is. "Om de vrede te handhaven is het niet alleen belangrijk om de juiste spullen en genoeg troepen te hebben", zegt Cammaert. "Het gaat om de juiste mindset."