Zenuwgas-aanslag brengt eenheid, maar ook zorgen en dilemma's

Zeker 24 landen hebben aangekondigd Russische diplomaten uit te zetten als reactie op de zenuwgas-aanslag op de Russische dubbelagent Sergej Skripal in Groot-Brittannië. Bij elkaar zijn meer dan honderd Russische diplomaten getroffen. Zestig van hen moeten binnen een week de Verenigde Staten verlaten. De verwachting is dat vandaag meer landen volgen, waaronder in elk geval België.

Naar verwachting komen vandaag ook de ambassadeurs van de NAVO bijeen in Brussel. Gisteren zei NAVO-chef Stoltenberg al dat alle 29 lidstaten één blok vormen en solidair zijn met het Verenigd Koninkrijk.

Volgens Stoltenberg toont Moskou geen enkel respect voor de internationale vrede en veiligheid. "We roepen Rusland op om opening van zaken te geven over het novitsjok-programma", zei de NAVO-secretaris-generaal, verwijzend naar het Russische zenuwgas dat volgens Londen bij de aanslag op Skripal is gebruikt.

Meer dan 130 Russen uitgezet

Het uitzetten van de diplomaten is een gecoördineerde actie van westerse landen tegen Rusland, een kleine twee weken nadat Londen besloot 23 Russische diplomaten het land uit te zetten. Gistermiddag rond 15.00 uur maakten Europese landen de sancties bekend. Er zijn nu behalve Groot-Brittannië zeventien EU-landen die Russische diplomaten de deur hebben gewezen. Ook Nederland wijst 2 diplomaten uit. Dinsdag werd bekend dat ook Ierland een Rus de deur wijst.

Buiten de EU hebben behalve de VS ook Canada (4 diplomaten), Australië (2), Oekraïne (13), Albanië (2), Macedonië (1) en Noorwegen (1) Russen het land uit gezet. NAVO-bondgenoot Turkije veroordeelt de aanslag op Skripal, maar noemt Rusland niet bij naam. Het land pleit voor een gedegen onderzoek.

Officieel is nog niet bekend dat de NAVO vandaag bijeenkomt, maar correspondent Tijn Sadée zegt dat insiders zo'n top wel verwachten. De NAVO kan theoretisch ook Russische vertegenwoordigers uitwijzen, maar dat is niet waarschijnlijk. Rusland heeft als niet-NAVO-lid wel een missie bij het militair bondgenootschap.

"Dat is om een beetje contact te houden", zegt Sadée. "Om elkaar in de gaten te houden. Maar van samenwerking is bijna niets meer over. Het plukje Russen dat nog bij de NAVO rondloopt, mag alleen onder begeleiding het terrein op, het is de vraag wat je dan nog kan doen. Een ingewijde vertelde mij dat de NAVO qua uitzetten van Russen 'al op de bodem' zit."

Volgens Sadée is er niet alleen maar tevredenheid over het feit dat veel EU-landen zich door het uitzetten van Russen solidair verklaren met Londen. "Er zijn ook zorgen, omdat niet alle EU-lidstaten meedoen. Het zou kunnen overkomen als 'daar heb je die zwakke verdeelde EU weer'."

In Groot-Brittannië worden de internationale diplomatieke sancties tegen Moskou vooral uitgelegd als een succes. The Daily Telegraph spreekt van Mays finest hour. Correspondent Tim de Wit wijst erop dat May al een jaar lang onder vuur ligt. "Ze heeft het niet gemakkelijk met de brexit, en journalisten kondigen al langer het einde van haar premierschap aan. Dit verhaal doet haar positie goed."

Maar er is ook een keerzijde, zegt De Wit. "The Financial Times wijst er juist op dat deze kwestie ook laat zien hoe belangrijk het EU-lidmaatschap is. De krant vraagt zich af of Groot-Brittannië geen slagkracht gaat missen na de brexit. Waren EU-landen hiertoe ook overgegaan als de Britten niet in de EU zouden zitten?"

Rusland-deskundige Tony van der Togt van Instiuut Clingendael benadrukt in het NOS Radio 1 Journaal dat de westerse reactie de weg heeft opengelaten voor het oppakken van de dialoog en voor een verdere escalatie. "Er zijn geen ambassadeurs het land uit gezet. Dat zou hebben betekend dat de dialoog helemaal is afgesneden. Daar kom je moeilijk weer uit, want in wat voor omstandigheden laat je die weer terugkomen?"

Van der Togt denkt dat Rusland enigszins verrast zal zijn door de collectieve sanctiemaatregelen. "Ze hadden dit liever bilateraal gehouden, een probleem tussen Rusland en Groot-Brittannië, dat is overzichtelijker. Ik denk dat de Russen even een adempauze zullen nemen voor ze met een tegenreactie komen. Zij moeten ook nadenken over wat daarna een volgende stap kan zijn."

Smoking gun

Het onderzoek naar de zenuwsgas-aanlag op Skripal loopt nog in Groot-Brittannië. Ook de OPCW, de organisatie die strijdt voor een verbod op chemische wapens, doet onderzoek. Vorige week zijn OPCW-onderzoekers in Salisbury geweest.

Correspondent Tim de Wit zegt dat de OPCW zal uitzoeken of inderdaad de stof novitjsok is gebruikt, zoals de regering-May beweert. "Maar de OPCW zal, ook al stellen ze dat vast, niet de Russen aanwijzen als dader", zegt De Wit. Hij wijst erop dat ook het Britse onderzoek nog geen smoking gun, doorslaggevend bewijs, heeft opgeleverd.

Moskou ontkent dat het betrokken is bij de aanslag op Skripal. Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken noemt de uitzettingen van diplomaten een provocatie.

De invloedrijke senator Andrej Klimov zegt tegen de BBC dat Rusland er geen enkel belang bij heeft om Skripal te doden. Hij zou een oude man zijn, een onbeduidend figuur. Hij benadrukt dat er bijna 200 VN-lidstaten zijn, en dat maar een klein deel daarvan maatregelen heeft genomen tegen Rusland. De beschuldigingen noemt hij 'geruchten'.