De opkomst van Denk: 'Trouwe achterban en aansprekende boodschap'

De opkomst van Denk laat zien dat het politieke landschap in Nederland verandert. Denk-leider Tunahan Kuzu zei dat gisteravond nadat zijn partij als een van de winnaars uit de bus was gekomen bij de raadsverkiezingen.

Denk deed als nieuwkomer mee in veertien gemeenten en behaalde zetels in onder meer Schiedam (4), Amsterdam (3), Arnhem (2) en Enschede (1). Hoe valt het succes van deze politieke beweging, zoals de partij zichzelf noemt, te verklaren?

Volgens Kuzu bewijst de zetelwinst dat groepen mensen in heel Nederland een plek opeisen in de samenleving. Sommige Denk-stemmers zien dat ook zo. "Deze partij komt op voor een groep die tot nu toe niet gehoord werd", zegt een vrouw uit Schiedam in Nieuws en Co op NPO Radio 1. De slogan van Denk verwoordt dat gevoel, zegt ze. "Nederland is van ons allemaal."

"Denk vult een gat op", zegt ook Floris Vermeulen, hoofddocent politicologie aan de Universiteit van Amsterdam. "De partij spreekt een specifieke groep aan die zich niet meer herkende in andere partijen."

Op de plaats van de traditionele partijen

De Denk-kiezers zijn veelal mensen van Turkse en Marokkaanse afkomst die bij vorige verkiezingen vaak op de PvdA stemden. "Veel voormalige PvdA-bolwerken zijn nu Denk-bolwerken geworden", vertelt Josse de Voogd, electoraal geograaf aan de Tilburg University.

In Nieuws en Co vertelt een man dat hij voorheen ook voor de PvdA en D66 koos. Maar die partijen hebben volgens hem nooit duidelijk stelling genomen tegen het populisme. "Het populisme wordt steeds groter, maar bij de sociaaldemocraten bleef het oorverdovend stil."

Bij de Tweede Kamer-verkiezingen werd al duidelijk dat stemmers die voorheen vaak uit gewoonte voor een traditionele partij kozen, nu een vakje inkleurden bij Denk of een andere alternatieve partij. Vermeulen: "Dat landelijke beeld is nu ook lokaal te zien."

Keuze voor steden met achterban

Denk heeft goed nagedacht voor welke gemeenten het kandidaten verkiesbaar stelde. Op basis van de uitslagen bij de landelijke verkiezingen werd een keuze gemaakt voor gemeenten waar de partij een grote achterban heeft. "Dat lijkt een goede strategische keuze te zijn geweest", zegt De Voogd.

In de gemeenten waar de partij veel stemmen binnenhaalde, woont een grote Turkse gemeenschap. Zij leverden de grootste bijdrage aan het succes van Denk, zegt Vermeulen. "Op de lijst staan ook vooral kandidaten met een Turkse achtergrond. Mede daardoor is de opkomst bij deze groep zo hoog." In Amsterdam lag de opkomst onder die groep zo'n 10 procent hoger dan bij de vorige raadsverkiezingen, blijkt uit onderzoek van Vermeulen.

Verder kozen ook veel mensen van Marokkaanse afkomst voor Denk. Bijna de helft van de Amsterdammers met een Marokkaanse achtergrond koos gisteren voor de partij. "Het succes in deze stad is ook te danken aan de campagne van voorman Mourad Taimounti, die heeft het volgens mij erg goed gedaan."

Nieuwe kiezers aangetrokken

Mede door zijn toedoen slaagde Denk erin kiezers aan te trekken die bij de vorige gemeenteraadsverkiezingen in 2014 nog thuisbleven, zegt Vermeulen. Zij kwamen gisteren speciaal voor Denk naar de stembus. Toch bleef nog bijna de helft van de Nederlandse stemgerechtigden gisteren thuis. Het algemene opkomstpercentage was 54,8 procent.

Onder Nederlanders met een Marokkaanse en Surinaamse achtergrond lag de opkomst met 25 procent nog een stuk lager. De Voogd: "Dat betekent dat er nog veel mensen kunnen worden bereikt door nieuwe partijen. In zekere zin staat elke nieuwe partij voor de emancipatie van een bepaalde groep, die daarvoor uit gewoonte anders stemde of thuisbleef."

De boodschap van Denk van een inclusieve samenleving lijkt een brede groep te hebben aangesproken. Zo stemden ook kiezers met een Surinaamse of Antilliaanse achtergrond op de partij en waren in verschillende steden ook kandidaten zonder migratieachtergrond verkiesbaar.

En nu?

De opkomst van Denk valt samen met de toenemende verdeeldheid in Nederland. Daar zijn Vermeulen en De Voogd het over eens. Die segregatie blijkt ook uit de manier waarop bij de Tweede Kamer-verkiezingen werd gestemd in verschillende gemeenten.

In Rotterdam kreeg Denk toen in sommige wijken veel stemmen en in andere helemaal geen. Een patroon dat ook zichtbaar was in andere grote steden. In kleinere gemeenten waren juist grote verschillen te zien binnen wijken, zegt De Voogd. "In Deventer zijn stembureaus waar Denk en PVV allebei zo'n 25 procent van de stemmen kregen. En dat gebeurde toen ook in andere minder welvarende gebieden in steden."

Doordat ook bij deze verkiezingen de verschillen groot zijn, wordt het lastig om werkbare coalities te vormen in gemeenteraden, denkt Vermeulen. In bijvoorbeeld Zaanstad zijn er drie partijen met vier en vijf met drie zetels. "Denk zal echt met andere partijen moeten gaan samenwerken als de partij op bestuurlijk vlak iets wil bereiken."

Hij verwacht dat de partij dat nu nog niet zal doen. "Ze zijn nog relatief klein en hebben een achterban die teleurgesteld is over de huidige politiek en waarschijnlijk dus niet zit te wachten op compromissen." Partijleider Kuzu zei gisteravond dat hij juist wel wil meebesturen. "We willen niet alleen een partij zijn die aan de zijlijn staat te schreeuwen", zei hij voordat hij het succes bij de verkiezingen ging vieren.