Kaag in Congo: 'Dat het niet slechter wordt, dat zou al heel wat zijn'

• Jeroen van Dommelen

  Politiek verslaggever

Alles in Congo is in de overtreffende trap: het is het langstlopende conflict. Het grootste humanitaire drama. Meer vluchtelingen dan in welke oorlog ook. De duurste VN-missie om er wat aan te doen. Maar Congo is misschien ook wel het meest vergeten conflict.

Meer dan vier miljoen mensen zijn verjaagd. 13 miljoen mensen hebben hulp nodig. Ondervoeding, cholera en mazelen bedreigen miljoenen Congolese levens.

"Het is een van de armste landen in de wereld. En het zou eigenlijk een van de rijkste landen moeten zijn." Minister Kaag voor ontwikkelingssamenwerking is in Oost Congo, waar tientallen milities elkaar op leven en dood bestrijden. Dat gaat gepaard met buitensporig veel geweld. Honderdduizenden Congolezen slaan op de vlucht en strijken kilometers verder op neer, op zoek naar veiligheid.

Dit is Kalemie, een stad in Oost Congo, pal naast een meer dat groter is dan Nederland. Het wemelt er van de vissen. De grond is vruchtbaar, alles is groen. En onder de grond bodemschatten waar heel de wereld begerig naar kijkt. Coltan voor onze mobiele telefoons, kobalt voor onze batterijen. Congo heeft wereldwijd de grootste voorraden. Maar al het intern geweld verhindert dat Congo daar de vruchten van kan plukken.

Mark Lowcock, VN-coördinator, waarschuwt van tevoren: "Straks in de vluchtelingenkampen zul je doodsbange mensen zien. Verjaagd door groepen die rondtrekken en met machetes op mensen inhakken. Het is niet te bevatten."

De VN probeert al jaren om Congo vlot te trekken, maar de successen zijn beperkt. Ook Kaag beseft dat een oplossing in Congo heel ver weg is. "Maar niks doen is in ieder geval geen optie."

Ze gaan samen een vluchtelingenkamp in. 13.000 mensen zitten hier opeengepakt in rieten hutjes. Een enkeling heeft een stuk plastic met een VN-logo om het hutje waterdicht te maken, maar voor de meesten is dat niet weggelegd. Er is geen ziekenhuis, en nauwelijks medische zorg.

Per gezin is er een paar vierkante meter om te leven. En gezinnen zijn groot in Congo, zes of zeven kinderen is heel normaal.

Congo is geen Syrië

Een vrouw vertelt hoe ze is gevlucht nadat haar man en twee van haar kinderen zijn vermoord door etnisch geweld. Ze hadden een boerderij, haar kinderen gingen naar school. Nu heeft ze niets meer. Ze huilt als Lowcock haar vraagt naar haar toekomst. "We hebben niet eens genoeg eten", zegt ze. Plannen maken lukt haar niet.

Lowcock is blij dat Nederland zich inspant voor Congo. "Het grootste probleem is geld. We proberen uit alle macht om hier de nood te lenigen. Maar Congo is geen Syrië. De vluchtelingen hier komen niet naar Europa toe. En terrorisme speelt hier ook geen rol. Dus het is verleidelijk Congo maar een beetje te vergeten."

Daarom is het moeilijk om internationaal fondsen te werven voor hulp. "Ik ben minister Kaag dankbaar dat ze haar best aan het doen is. Volgende maand is er een donorconferentie, daar hopen we nieuw geld te krijgen. Het helpt enorm dat Nederland nu voorzitter is van de Veiligheidsraad."

Het drama van Congo is vooral de uitzichtloosheid. "Dit is een crisis zonder giro 555", zegt minister Kaag. "Dat het hier niet slechter wordt, is al heel wat." En Lowcock vult aan: "Er is zo veel leed. Zonder de hulp van de VN zouden hier honderdduizenden doden vallen. Misschien wel miljoenen."

Hij hoopt op de internationale gemeenschap. Want de hulp hoeft niet eens duur te zijn. "Voor 160 dollar per jaar redden we hier een mensenleven. Het is eigenlijk een koopje."

Ver weg in de hoofdstad Kinshasa wordt intussen driftig gespeculeerd over nieuwe verkiezingen. Die zijn al een paar keer uitgesteld.

De zittende president Kabila moest eigenlijk in 2016 al het veld ruimen. Maar tot nu toe maakt hij daar geen haast mee. De buurlanden dringen aan op een vreedzame wisseling van de wacht. Ze zijn doodsbenauwd voor Congolese vluchtelingen die naar hun land komen.

Unicum

Of een nieuwe president echt het verschil kan maken, is zeer de vraag. En of Kabila echt opstapt, staat ook lang niet vast. Vorige presidenten werden afgezet of vermoord, dus het is niet heel aantrekkelijk om zonder veiligheidsgaranties het presidentschap op te geven.

De minister hoort verschillende verhalen. "Misschien lukt het om eind dit jaar verkiezingen te houden. Een democratische wisseling van de wacht zou in Congo een unicum zijn."

Deze maand is Nederland voorzitter van de Veiligheidsraad. "Maandag praten we daar over Congo", zegt Kaag. "Het land mag niet vergeten worden."