'The Schulz' weg, SPD in crisis. Hoe nu verder?
Krap een jaar geleden werd hij als verlosser binnengehaald, nu is hij roemloos van het SPD-podium verdwenen: Martin Schulz. Gisteren kondigde hij zijn vertrek aan als partijvoorzitter van de sociaaldemocraten. Zijn ambitie om minister te worden in een vierde kabinet van Angela Merkel gaf hij onder druk van de eigen partij al eerder op.
Een koningsdrama dat de partij verdeeld achterlaat: want hoe nu verder? Vijf vragen.
Hoe heeft het zover kunnen komen?
Dat vragen veel mensen zich af. Begin vorig jaar werd Martin Schulz als held uit Brussel binnengehaald om de partij uit de dip in de peilingen te halen. The Schulz en Sankt Martin werd hij genoemd. De voormalige voorzitter van het Europees Parlement zou Merkel van haar troon gaan stoten. Op een partijcongres in maart werd hij met 100 procent van de stemmen tot partijvoorzitter gekozen.
De belofte werd nooit omgezet in resultaten. De SPD verloor na zijn aantreden drie belangrijke deelstaatverkiezingen en behaalde bij de landelijke verkiezingen in september het slechtste resultaat ooit. Dat kwam deels door Schulz. Hij kreeg de kiezers niet warm voor de SPD-thema's, liet zich te veel leiden door zijn team, dat hem afraadde de onderwerpen op te pakken waar hij echt gepassioneerd over was.
Uit een onthullende reportage van Der Spiegel bleek dat hij erg onzeker was. Maar het waren zijn z'n eigen woorden die hem de das om hebben gedaan: eerst zei hij dat de SPD niet zou gaan regeren met Merkel, daar moest hij van terugkomen. Daarna beloofde hij stellig dat hij nooit plaats zou nemen in een kabinet met Merkel, om na de onderhandeling met de mededeling te komen dat hij in Merkel IV minister van Buitenlandse Zaken zou willen worden. Dat was de druppel, zijn geloofwaardigheid was weg.
Is de rust in de partij nu teruggekeerd?
Schulz' opoffering zou de rust in de partij terug moeten brengen. Dat is maar gedeeltelijk gelukt. Want over de opvolging is meteen alweer ruzie ontstaan. Hij wilde de huidige fractievoorzitter Andrea Nahles als tijdelijke plaatsvervanger aanstellen, zodat zij in april op het partijcongres officieel als opvolger gekozen kon worden. Tegen deze benoeming kwam de achterban in opstand. Zij eisen inspraak en een democratisch proces. Inmiddels hebben al meerdere tegenkandidaten zich gemeld.
Er is een tijdelijke oplossing gevonden: tot de verkiezing in april (tussen Nahles en tegenkandidaat) neemt Olaf Scholz de taak van partijvoorzitter over. Daarmee is een conflict opgelost, maar komt een oud probleem weer bovendrijven. Want de partij is nog steeds tot op het bot verdeeld over de vraag of zij wel of niet in een nieuw kabinet met Merkel moeten toetreden.
Hoe nu verder?
Komende weken gaat de pro- en anti-Groko-kampen (zoals de coalitie van SPD en CDU/CSU wordt genoemd) op campagne om leden te overtuigen van hun standpunten. Van 20 februari tot 2 maart mogen de ruim 460.000 SPD-leden per brief stemmen. 4 maart wordt de uitslag daarvan bekendgemaakt. Dan weten we of er een kabinet Merkel IV komt. 22 april kiest de partij een nieuwe partijvoorzitter.
Wie zijn de nieuwe kopstukken in de partij?
Andrea Nahles: een bevlogen politica met haar hart op de tong. Met een gepassioneerde speech overtuigde ze onlangs de partijleden voor coalitie-onderhandelingen te stemmen, waar dat Schulz niet lukte. Soms vliegt ze een beetje uit de bocht. Toen het er nog op leek dat de SPD niet mee zou gaan regeren, beloofde ze de regering vanuit de oppositiebanken op de bek te timmeren.
Nahles ligt goed in de partij. Ze loopt ook al lang mee, begon bij SPD-jongeren in de uiterst linkse vleugel, maar liet zich van een pragmatische kant zie als minister van Werkgelegenheid en Sociale Zaken in het vorige kabinet. Daar drukte ze - voor de SPD - belangrijke hervormingen door, zoals het het minimumloon. Als Nahles in april tot SPD-voorzitter wordt gekozen, is de eerste vrouwelijke leider in het 154-jarig bestaan van de partij.
Olaf Scholz: huidige burgemeester van Hamburg en beoogd minister van Financiën in kabinet Merkel IV. Scholz is in veel opzichten het tegenovergestelde van Nahles. Hij is beheerst en wordt tot de liberale tak van de SPD gerekend, maar op ideologisch vlak is niet duidelijk waar hij staat. Scholz belooft een degelijke minister van Financiën te worden. Hij is niet van plan het strenge, Duitse begrotingsbeleid fundamenteel om te gooien en daar zijn velen buiten de partij weer blij mee.
Een glansrol speelt ook de jonge Kevin Kühnert, de 28-jarige voorzitter van de Jusos, de jonge socialisten. Hij voert binnen de partij de opstand tegen de GroKo aan. Waar zijn invloed eerst nog gering leek, werd op de partijdag twee weken geleden duidelijk dat een groot deel van de achterban zijn ideeën deelt. Daar stemde 44 procent tegen regeringsdeelname. Kühnert voert ook nu nog, na het sluiten van het regeerakkoord, onvermoeibaar campagne tegen een nieuwe GroKo.
Wat doet dit met de partij in de peilingen?
De SPD staat er in de peilingen momenteel heel slecht voor. In een recente enquête behaalde de partij maar 16,5 procent van de stemmen. Dat is maar 1,5 procentpunt boven dan de rechts-populistische partij Alternative für Deutschland.
Voor veel SPD-leden zullen deze slechte resultaten meespelen in hun overwegingen over het nieuwe kabinet. Een 'ja' voor Merkel IV betekent dat er in ieder geval geen nieuwe verkiezingen komen.
