Ophef over Oxfam: 'Als hulpverlener kan je van alles flikken'

• Annebelle de Bruijn

  redacteur Online

Na onthullingen over seksfeesten en prostituees in Haïti door Oxfam-medewerkers, dient een nieuw schandaal zich aan. Medewerkers van de hulporganisatie hebben volgens de Britse krant The Guardian ook tijdens een missie in Tsjaad in 2006 prostituees uitgenodigd. Een anonieme ex-medewerker van Oxfam spreekt in de krant zelfs van een "sectorbreed probleem".

In het geval van Haïti boden Oxfam-medewerkers hulp nadat het eiland was getroffen door een zware aardbeving in 2010. Hulpverleners spraken daar van 'totale chaos' en welke organisaties precies in het gebied actief waren was lang onduidelijk. Mede door die onduidelijkheid werden NGO's in Haïti nauwelijks gecontroleerd.

Zichzelf controleren

Een overkoepelende organisatie die toeziet op het gedrag van hulpverleners is er niet, vertelt onderzoeksjournalist Linda Polman. "Het algemene idee is dat hulporganisaties zichzelf controleren en reinigen." Voor haar boek De Crisiskaravaan (2008) deed Polman onderzoek naar humanitaire hulp in crisisgebieden ."Hulporganisaties werken vaak in onoverzichtelijke gebieden waar het lokaal bestuur zwak is. Als hulpverlener kan je dan van alles flikken", stelt ze.

Ze is kritisch op het 'zelfreinigende effect' van NGO's. "Als organisatie ben je afhankelijk van giften van de overheid, bedrijven en mensen. Dan geef je liever niet openlijk toe dat er iets mis is."

Als voorbeeld geeft ze de behandeling van de Oxfam-medewerkers die betrokken waren bij seksfeesten. Vier mensen werden ontslagen, vanwege 'wangedrag', zonder dat Oxfam destijds verder in detail trad. Drie anderen, onder wie de chef van de Haïti-missie, mochten ontslag nemen zonder disciplinaire sancties.

Gedragscodes aangescherpt

Er waren al eerder seksschandalen in de wereld van humanitaire hulpverlening. Zo brachten in 2003 UNHCR en Save the Children aan het licht dat hulpverleners kinderen in vluchtelingenkampen in Guinee, Liberia en Sierra Leone om seks vroegen in ruil voor voedsel. "Dat onderzoek leidde er toe dat hulporganisaties met allerlei gedragscodes kwamen", zegt Thea Hilhorst, hoogleraar humanitaire hulp aan de Erasmus Universiteit.

Hilhorst denkt dat de humanitaire hulpsector juist wel in staat is zichzelf te verbeteren. "Je ziet dat na wangedrag van hulpverleners regels en gedragscodes bijna altijd worden aangescherpt."

Ombudsman

Oxfam heeft na het schandaal in Haïti ook zijn gedragscodes gewijzigd. In plaats van alleen seks met minderjarigen te verbieden, schrijft de code nu ook voor dat medewerkers geen geld, baantjes, goederen of diensten aan mogen bieden in ruil voor seks.

Om nieuwe misstanden te voorkomen, pleit Hilhorst voor een ombudsman. "Elk gebied waar humanitaire hulp op gang komt heeft dan een aanspreekpunt waar slachtoffers of hulpverleners grensoverschrijdend gedrag kunnen aankaarten."