Leeuwarden, culturele hoofdstad voor heel het noorden

• Jeroen Wielaert

  verslaggever

De mienskip van Marrum kon aan het Kerkpad terecht in Herberg Godot om te genieten van sterke ferhalen en kroechferhalen. Het Kerkmuseum in Jannum was open voor het verhaal van de Moord in Jannum. En op de Gytsjerkterhoeke 47 in Gytsjerk waren nog wat stoelen om te luisteren naar Herinneringen aan mijn vader aan boord.

Het waren onderdelen van 2018Verhalen, de manifestatie waarvoor gisteravond overal in Friesland de deuren open gingen aan het begin van Leeuwarden-Fryslân 2018, Culturele Hoofdstad van Europa. De grootscheepse manifestatie moet heel het noorden van Nederland nieuw elan geven, inclusief Groningen en Drenthe. Koning Willem-Alexander en koningin Máxima verrichten vanavond de officiële opening.

De Friezen zijn al tien jaar geleden begonnen met een helder idee voor de toekomst. Jannewietske de Vries, de PvdA-gedeputeerde voor Cultuur, wist dat Nederland een kandidaat mocht leveren voor 2018. Ze zag een kans om de vensters te openen, om de provincie die zoveel te bieden heeft te presenteren op Europees niveau.

Maar er was sterke binnenlandse concurrentie. In opeenvolgende ronden vielen eerst Den Haag en Utrecht en daarna Eindhoven en Maastricht af. De Europese jury gaf Friesland wel huiswerk om het programma te verbeteren, maar viel uiteindelijk voor het allesomvattende thema van de verbinding: mienskip.

Wat 'mienskip' is, laat Edwin van den Berg zien in onderstaande video:

Oeds Westerhof werd de eerste directeur van LF2018. "Ons concept dateert van het diepst van de economische crisis in Europa", zegt hij. "Ons betoog was dat we het in die institutionele crisis van onderop moesten doen. Daar hebben wij in Friesland een grote traditie in: gemeenschap, die mienskip. We vertelden aan buitenlanders dat we geen kathedralen hebben, maar wel de meeste kerken per vierkante kilometer. In Friesland hebben we de mensen overal naar hun dromen gevraagd en hoe we ons konden onderscheiden."

In dat proces rees vanzelf argwaan genoeg, en niet alleen over het geld. Naar goed Fries gebruik waren ze op het platteland achter niet dol op Leeuwarden. Na een politieke bijeenkomst vol negativiteit maakte zich een twintigtal Friezen van tussen de 20 en 30 los die zich 'de Coöperatie' noemden. Zij vonden het idee wel belangrijk. Een deel van hun plannen kwam terecht in het eerste bidboek.

In de kern gaat het om de ontwikkeling van een nieuw zelfbewustzijn. Westerhof legt uit: "Hoe dat eruit ziet weten we nog niet, maar we zijn het wel aan het ontdekken. Het is pionieren, ja. Het is begonnen met een individu, toen twintig en nu, bij het werkelijke begin, zijn er 30.000 mensen bezig. Dat is 5 procent van de bevolking. Met het idee 'Culturele Hoofdstad' zijn ze nu allemaal met hetzelfde bezig en dat helpt enorm."

Verandering van een verouderd beeld is ook belangrijk. "Dat is het interessante aan het zoekproces", betoogt Westerhof. "De Friese identiteit is deels gebaseerd op het platteland en de romantiek daaromheen. Dat is niet meer vol te houden. De eigenzinnigheid is wel belangrijk. Dan moet je nieuwe dingen verzinnen. Een andere omgeving, een andere kunst. De maakcultuur krijgt een goede impuls. Dat levert ook andere kunst op dan in een stedelijke context."

Groningen en Drenthe delen mee

Met Leeuwarden als culturele hoofdstad zijn ze ook in Groningen en Drenthe gretig bezig gegaan met het doorbreken van provinciale grenzen. De drie provincies schaarden zich in 2016 al samen in het pamflet We The North om de regionalisering van het cultuurbeleid beter vorm te geven, conform het advies van de Raad voor Cultuur.

In het Culturele Hoofdstadjaar komt het onder andere tot uiting in een expositie in het Groninger Museum over De Ploeg, de eigenzinnige kunstenaarsgroep die honderd jaar geleden in de stad ontstond. In Drenthe hopen ze bij de Koloniën der Weldadigheid in Veenhuizen op de erkenning tot Unesco-werelderfgoed. Daar hoort de reprise bij van een route bij vol kunst in de openbare ruimte: Into Nature.

Het moet bijdragen tot een bestendig noordelijk erfgoed na 2018. Westerhof: "Het gaat om het vertrouwen om het op onze eigen manier anders te doen, zonder concessies aan kwaliteit. Goede kunst maken, maar wel andere kunst."

Westerhof memoreert de innovatieve noordelijke samenwerking in Innofest, met festivals als Into the Great Wide Open op Vlieland, Eurosonic in Groningen en het TT-festival in Assen. In 2017 kregen ze de European Enterprise Award voor vernieuwingen in duurzaamheid inzake eten, afval en energiegebruik.

"Je doet het anders en heel goed. Dat geeft zelfvertrouwen. Op die hele cirkel heeft de Culturele Hoofdstad een hele gunstige invloed."

Voor de lange termijn hopen ze ook op een aanzienlijke impuls voor het toerisme. Er is meer dan wandelen, fietsen en zeilen op de Friese Meren. Allerlei kunstinstallaties moeten bijdragen tot cultureel toerisme. Westerhof is er vol van: "Cultuur, natuur, slow tourism. De vrijgezellenparty's mogen in Amsterdam blijven."