Ook Brussel stelt de vraag: nepnieuws bestrijden, hoe moet dat eigenlijk?
Ze zijn maar met een man of 15. Op een steenworp afstand van het gebouw van de Europese Commissie werkt een klein team dat de East Stratcom Taskforce heet. Zij hebben de opdracht om nepnieuws binnen en buiten de EU te bestrijden. In theorie zouden ze alles in de gaten moeten houden: duizenden kranten, tijdschriften, websites, sociale media, tv- en radio-programma's, om de zin en de onzin van elkaar te scheiden. Maar dat lukt natuurlijk nooit.
Deze week kwam het team daardoor zelf ter discussie te staan, met name in Nederland. Stukken van onder meer De Gelderlander en GeenStijl werden op de site van de Taskforce als nepnieuws bestempeld. GeenStijl sprak over een (latente) fascistische politieke onderstroom in Oekraïne. Daarmee is het een onbetrouwbaar medium, zegt de website van de EU. GeenStijl eist nu een rectificatie.
En terecht, zegt Auke Zijlstra, Europarlementariër voor de PVV. Hij is altijd al tegen een Europese beoordeling van nepnieuws geweest. "Als ik door het geschiedenisboek van mijn dochter blader, ben ik het op de eerste pagina al met zeventien dingen oneens. We leven nou eenmaal in een imperfecte wereld. Maar dat moet je zeker niet niet door de EU laten bestrijden."
Het Europees Parlement is in overgrote meerderheid voor het bestrijden van nepnieuws. Maar Nederlandse Europarlementariërs zijn het met PVV'er Zijlstra eens dat het GeenStijl-artikel nooit op de lijst had mogen staan. Hoe kwam het artikel er dan toch op terecht? Dat zouden we graag laten uitleggen door de mensen van East Stratcom zelf, maar dat zit er helaas niet in. Ze mogen nooit in de media geciteerd worden.
Wat wel duidelijk is: East Stratcom is afhankelijk van vrijwilligers. Zowel het artikel op GeenStijl als het artikel in De Gelderlander werd gemeld door NGO Promote Ukraine. Die organisatie houdt vanuit België de Nederlandse media in de gaten en geeft artikelen aan bij East Stratcom.
Willekeurige lijst
De Europese taskforce heeft honderden van dit soort vrijwilligers. Organisaties met namen als Stopfake.org, Polygraph.info en Myth Detector, maar ook individuen. Zij hebben samen inmiddels zo'n 3700 artikelen op de EU-website gekregen. Wie erdoorheen bladert, ziet al snel dat dat een erg willekeurige lijst is, totaal afhankelijk van de input van de vrijwilligers, die zeer onregelmatig lijken te werken.
Zo geeft vrijwilliger Pavel Spirin op 15 januari in één keer vijf nepnieuwsmeldingen uit één programma aan. In de maand daarvoor heeft hij geen enkele nepnieuwsmelding gedaan en in de dagen daarna ook weer niet. Dit geeft niet het beeld van iemand die systematisch voor de EU nepnieuws in de gaten houdt.
Je zou je veel meer moeten richten op de grote lijnen.
"De gedachte lijkt te zijn: we vertrouwen op onze vrijwilligers", zegt PvdA-Europarlementariërs Kati Piri. "Op de website staat: als we een valse melding doen, laat het ons dan weten, dan halen we het er weer af. Maar dat komt natuurlijk wel heel klungelig over."
Piri was een van de vele Europarlementariërs die voor de financiering van East Stratcom stemde. Maar ze is niet gelukkig met de uitwerking. "Er is niemand die al die 3700 berichten gaat lezen. Je zou je veel meer moeten richten op de grote lijnen. Welk nieuws probeert Rusland onder de aandacht te krijgen? Hoe beïnvloeden ze de politieke discussie?"
CDA'er Esther de Lange is het met haar eens. "Ongetwijfeld zitten tussen de vrijwilligers mensen die ideologisch recht tegenover Rusland staan. Maar we hoeven niet iedereen die een Russische mening opschrijft, te bestrijden."
Russische trolls retweeten
Het leek een paar jaar geleden zo makkelijk: je neemt mensen aan om het Russische nepnieuws te weerleggen en zij voeren dat voor je uit. De praktijk blijkt weerbarstiger. Ook De Lange zou graag zien dat het team zich veel meer richt op de grote lijnen en zich minder afhankelijk opstelt van vrijwilligers.
"De Amerikaanse Senaat stelt een rapport op waarin land voor land beschreven wordt wat de gevaren zijn. Daarin staat bijvoorbeeld dat Thierry Baudet (de fractievoorzitter van het Forum voor Democratie, red.) vaak Russische trolls retweet. Dat vind ik relevant om te weten. Dan ga je er iets meer boven hangen."
Minder afhankelijk worden van vrijwilligers betekent automatisch dat East Stratcom meer mensen nodig heeft om al het werk uit te kunnen voeren. Het budget daarvoor zou er de komende maanden zomaar kunnen komen. Zowel het Europees Parlement als een aantal Europese ministers willen, ondanks de kritiek, meer geld voor Stratcom.
