Zwitserland verbiedt levend koken kreeften, moeten wij ook om?

• Remy Hersbach

  redacteur Online

Vanuit het aquarium met vastgebonden scharen een pan kokend water in. Over twee maanden mag het in Zwitserland niet meer; dan is het verboden om kreeften levend te koken. Voortaan moeten ze eerst worden verdoofd door middel van bijvoorbeeld een stroomstoot.

Ook in Nederland keert de discussie over het doden van kreeften om de zoveel tijd terug. Vaak genoemd argument is dat kreeften en andere schaaldieren pijn voelen als ze levend worden bereid. Maar is dat ook zo?

Bioloog Charles Fransen van Naturalis zegt dat bij het koken de eiwitten in het lichaam van de kreeft direct hun structuur verliezen. "Normaal gesproken zouden alle lichaamsfuncties dan vrijwel onmiddellijk stoppen, maar bij een kreeft zal het wellicht iets langer duren, doordat hij zich met zijn pantser enige tijd kan weren tegen de hitte."

Weinig bekend

Dit beaamt Gert Flik, professor aan de Radboud Universiteit, die zich heeft verdiept in stressbeleving van dieren zoals vissen. Pijn valt bij ongewervelde dieren zoals kreeften moeilijk te meten. "Er is weinig bekend over de reacties die ongewervelde dieren vertonen bij stress."

En of ze pijn kunnen ervaren zoals mensen, valt al helemaal lastig te zeggen. Het zenuwstelsel van de kreeft is volledig anders dan die van de mens, zegt Fransen. "Ze hebben een touwladderzenuwstelsel, meer vergelijkbaar met dat van bijvoorbeeld insecten. Een bundeling van functies in de hersenen zoals bij de mens is niet aanwezig."

Ethiek

Wat ook meespeelt is dat de stofwisseling van ongewervelde dieren, anders is dan die van gewervelde dieren zoals mensen en vissen. "Het weefsel blijft relatief lang in leven", vertelt professor Flik. "Als je een kreeftenkop bijvoorbeeld doorsnijdt, dan doet die kreeft niets meer, dat durf ik wel te beweren. Maar dat wil niet zeggen dat de interne systemen die reageren op kwalijke prikkels dan ook helemaal zijn uitgeschakeld."

Flik is daarom geen voorstander van het doden van de dieren met een mes als alternatief voor het kokend waterbad. "Ethisch gezien denk ik dat je er alles aan moet doen om iets wat lijkt op pijn te voorkomen. En dan ben ik er niet van overtuigd of het doorsnijden van de zenuwknoop in de kop een geweldige oplossing is. Het charmantste vind ik toch om een dier te verdoven voor je hem doodt."

Garnalen

De vraag is: wat doe je dan met garnalen, die dezelfde genetische bouwstenen hebben als kreeften. Ondanks dat het praktisch hetzelfde dier is, is er is wel een duidelijk verschil, zegt Flik. "Een garnaal zal als water goed kookt meteen dood zijn. Als je een kreeft van 2,5 kilo in het water gooit, zal het wel even duren voordat intern alles is uitgeschakeld."

Dan wordt er soms gezegd dat kreeften weleens een 'schreeuwend' geluid maken als ze in de pan worden gegooid. Bioloog Fransen kan daar kort over zijn. "Verhalen over geluiden bij het koken van kreeften duiken wel eens op. Zij hebben geen stembanden of andere geluid-voortbrengende organen." Een verklaring zou kunnen zijn dat er lucht uit de kieuwkamer van het dier ontsnapt.

Onvoldoende steun

De Partij voor de Dieren maakt zich al jaren sterk voor een kreeft-kook-verbod in Nederland. Kamerlid Wassenberg zegt dat verschillende studies hebben aangetoond de kreeften pijn kunnen voelen. "Voor Zwitserland is dat reden om het levend koken van kreeften zonder voorafgaande verdoving te verbieden. De Partij voor de Dieren pleit al jaren voor zo'n verbod, maar moties daartoe konden niet op voldoende steun rekenen."

Eurocommissaris Andriukaitis betoogde eerder in een reactie op vragen van de partij dat het levend koken van schaaldieren en het plaatsen van zeewaterschaaldieren in zoet water pijnlijk is en stress kan veroorzaken. Daarna vroeg Wassenberg bij de begrotingsbehandeling in de Tweede Kamer of de minister er maatregelen tegen wil nemen.

Priem of mes

Minister Schouten (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) zei in haar antwoord dat er in Nederland onderzoek wordt gedaan naar het bedwelmen van aquatische dieren, zoals een onderzoek naar het bedwelmen van platvissoorten aan boord van schepen.

Daar wil de minister zich vooralsnog het meest op richten en het onderzoek afwachten. "Voorts begrijp ik dat koks in hun opleiding onder andere meekrijgen dat de dieren, ondanks het feit dat het effect ervan niet wetenschappelijk bewezen is, eerst met een priem of mes door de kop gestoken moeten worden voordat ze het kokend hete water ingaan."

Lijkt beetje eng

De voorzitter van de Kring van de Oosterschelde Kreeft, een samenwerking van Zeeuwse restaurants die de Nederlandse kreeft promoot, beaamt dat het levend koken allang niet meer overal gebeurt. Tegenwoordig wordt vaak een mes gebruikt; de dieren zijn volgens hem meteen dood. "Het doden van kreeften is niet dieronvriendelijk, dat is een fabeltje. Het lijkt misschien alleen een beetje eng, maar het doden gaat allemaal heel snel", zegt voorzitter Luit Ezinga.

Desalniettemin zou hij het geen probleem vinden als het levend koken in Nederland ook verboden wordt. Dan wordt de discussie, die rond zijn product eens in de zoveel tijd oplaait, definitief afgesloten.

Ezinga is trots op de Nederlandse kreeften. "Ze hebben een mooie stevige smaak. En het grootste voordeel is dat ze hier gewoon uit het water komen. Je hebt het binnen een uur op het bord liggen. Anders dan kreeft die uit Canada komt en overgevlogen wordt." Dat is wel een punt, zegt Ezinga. "Het vliegen veroorzaakt veel meer stress. Terwijl hij bij ons hier in mum van tijd vers in het restaurant ligt. Dat is toch ideaal."